Elektr energiyasi poezdlarni tortish uchun qo'llangan ilk tajribalarda energiya manbai va elektr dvigatel` harakatlanuvchi birlikda joylashar edi

Кириш
Elektr energiyasi poezdlarni tortish uchun qo'llangan ilk tajribalarda energiya manbai va elektr dvigatel` harakatlanuvchi birlikda joylashar edi. Elektr dvigatellarni ta'minlovchi ana shunday usul faqat alohida maxsus holatlar uchun saqlanib qolgan. Temir yo'llarda elektr tortuv kuchi sifatida faqat lokomotivlar elektr energiyasini qudratli stantsionar manbalaridan ola boshlaganida keng tarqaldi. Bunda uning yordamida elektr energiyani qo'zgalmas manbadan harakatlanuvchi elektr lokomotivlarga uzatadigan qo'shimcha kontakt tarmog'I qurilmasiga ehtiyoj paydo bo'ldi. 1876 yilda, Peterburgda, buyuk rus muhandisi F.A.Pirotskiy ilk bor kontakt tarmog'i sifatida rel`slardan foydalandi. Vagon g'ildiraklarni yog'ochdan yasalgan bo'lib, bu bir rel`sni ikkinchisidan izolyatsiyalash va ikki simni dvigatelni ta'minlash uchun qo'llash imkonini berdi. Elektr tortuvni amalda keng qo'llanishiga 1879 yil Berlin shahrida o'tgan sanoat ko'rgazmasi turtki bo'lib xizmat qildi. Bu ko'rgazmada elektr energiyasi rel`s bo'ylab lokomotivga o'tkazilgan maket muvaffaqiyat bilan namoyish etildi. XVIII asr oxiriga kelib xorijiy davlatlarda elektr tortish shahar va magistral temir yo'llarda qo'llana boshlagan edi.1917 yil inqilobidan keyin mamlakat temir yo'llarni elektrlashtirish masalasi davlat rejasidan joy oldi. Belgilagan elektrlashtirish jarayoni uchun 3000 kV li doimiy tok tizimi qabul qilindi. Texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar bu 3000 V kuchlanishli doimiy tok tizimining xorijda qabul qilingan boshqa tizimlardan (Germaniyada o'zgaruvchan tokli 15 kV va past chastotali hamda Frantsiyada doimiy tokli 1500 V) ustunligini namoyon qildi. Ushbu kuchlanish shahar atrofidagi harakatni elektrlashtirish uchun qabul qilindi. Biroq 3000 V li doimiy tok tizimining nuqsonlari ham ma'lum bo'lib qoldi. Xususan, yuk tashish jarayoni qizg'in bo'lgan temir yo'llarda -rangli metall sarfi ortishi,tortish podstantsiyalari orasidagi masofaning kichikligi oqibatida elektr ta'minot qurilmalari qiymatining ortib ketishi va h.k. Shu bilan bog'liq ravishda o'zgaruvchan tok yordamida elektr tortuv tizimini jihozdantirish yuzasidan tadqiqotlar keng ko'lamli ko'rinish oldi.

1.