Elektr energetikasi

 
Variant 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
ε (V) 
– 
10 
15 
20 
25 
80 
– 
40 
60 
30 
I (A) 
5 
8 
4 
– 
5 
10 
15 
– 
5 
8 
R (Om) 
10 
– 
15 
8 
2 
– 
8 
15 
20 
– 
r (Om) 
2 
3 
– 
0,5 
– 
1 
3 
5 
– 
8 
Topish 
kerak 
ε 
R 
r 
I 
r 
R 
ε 
I 
r 
R 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
AMALIY MASHG„ULOT № 2 
 
Mavzu: Kondensatorlarning parallel va ketma-ket ulash 
 
Ishdan maqsad:
 Kondensatorlarning parallel va ketma-ket ulanishlari bilan tanishib, 
ularga doir  namunaviy  masalalar  echadilar  va uyga  beril-gan topshiriqlarni  mustaqil 
ishlab, kerakli ko‗nikmalarni hosil qiladilar 
Kondensator deb dielektrik bilan ajratilgan ikkita o‗tkazgich sistemasiga aytiladi. 
Ikki  o‗tkazgichning  o‗zaro  elektr  sig‗imi  ularning  potensiallar  ayirmasini  bir 
birlikka o‗zgartirish uchun zarur bo‗lgan zaryadga miqdor jixatdan teng bo‗lgan fizik 
kattalikka tengdir: 
2
1




q
С
 
Sig‗imning o‗lchov birligi 1 Farada=
В
Кл
1
1
 
b)  YAssi  kondensatorning  elektr  sig‗imi 
С
  plastinkaning  yuzi 
S
  ga  to‗g‗ri 
proporsional bo‗lib, plastinkalar orasidagi masofa 
d 
ga teskari proporsionaldir, ya‘ni: 
 
.
0
d
S
С



 
v)  O‗zaro  parallel  ulangan  kondensatorlar  batareyasining  elekt  sig‗imi 
пар
С
 
kondensatorlar sig‗imlari  
C
1
, C
2
, … , C
n
   ning algebraik yig‗indisiga teng: 
 
.
...
3
2
1
n
пар
С
С
С
С
С





 
g) O‗zaro ketma-ket ulangan kondensatorlar batareyasi elektr sig‗imining teskari 
ifodasi 
к
к
С
.
1
 kondensatorlar sig‗imlari teskari ifodasi  
1
1
С
, 
2
1
С
, 
3
1
С
, … , 
n
С
1
ning 
algebraik yig‗indisiga tengdir: 
.
1
...
1
1
1
1
3
2
1
.
m
к
к
C
C
C
C
С





 
 
 
Kondensatorning sig‘imi quyidagisha ifodalanadi: 
 

Q
C

, 
Bu yerda S – sig‘im faradada; 
Q – zaryad miqdori  kulonda; 
φ – potensial  voltda. 
Elektr kushlanish yoki potensillar farqi deb – elektr maydon  Ye (manba) tasirida 
biror  musbat  q  zaryadning  l  masofaga  ko‘shirilishida  bajarilgan  ishga  aytiladi  va 
Voltda o‘lshanadi. 
)
(
В
Edl
q
A
U
B
A
в
a
AB







                                                   (1) 

---

 
 
 
 
 
 
Masalan:R  –  qarshilikdagi  kushlanish  patensiallar  ayirmasiga  yoki  manba 
kushlanishiga teng: 
 
IR
U
AB
в
a





;          
Е
U
ва
а
в





 
Bunda:                 
ав
ва
U
U


 
Masalalar yeshish 
Masala-1.  Zaryadlari    Q
1
  =  150  CGSE
q 
va  Q
2
  =  75  CGSE
q
    ga  teng  bo‘lgan 
zaryadlar  orasidagi  masofasi  5sm    bo‘lsa,  zaryadlar  orasidagi  ta‘sir  etuvshi  kushni 
toping.  
Yeshish 
2
2
1
r
Q
Q
F




formulaga quyib yeshamiz  
äí
F
450
5
1
75
150
2




.  
Bu yerda  1g = 981dn, u holda F=450dn=458mg. teng. 
Masala-2.  Zaryadlari    Q
1
  =  200  CGSE
q 
va  Q
2
  =  100  CGSE
q
    ga  teng  bo‘lgan 
zaryadlar  orasidagi  masofasi  7sm    bo‘lsa,  zaryadlar  orasidagi  ta‘sir  etuvshi  kushni 
toping.  
 
Masala-3.  Zaryadi  Q=20k  teng  bulgan  potensial  nuqtaning  kushlanishi  120v. 
bo‘lsa, zayadni berilgan nuqtadan ko‘shirishda bajarilgan ishni toping 
Yeshish: 
Q
A


, bu yerdan 
дж
Q
A
2400
20
120






. 
 
Masala-4.  Zaryadi  Q=40k  teng  bo‘lgan  potensial  nuqtaning  kushlanishi  120v. 
bo‘lsa, zayadni berilgan nuqtadan ko‘shirishda bajarilgan ishni toping 
 
Masala-5.  Elektr  maydonning  juft  nuqtalari  orasidagi  potensiallar  farqini 
toping (1-rasm). A nuqtaning potensiali  φ
a
=15v, B nuqtaning potensiali φ
b
=10v va V 
nuqtaning potensiali φ
v
= - 2 v. 
  1-rasm 
 
Masala-6. Teshilish kushlanishi 4000 V bulgan mramor bo‘lagining qalinligini 
aniqlang.  
 
Yeshish:  Mramorning  elektr  mustahkamligi 
Ye=20 000v/sm.  bo‘lsa,         
d
U
E
пр

 formuladan dielektrik qalinligini topamiz:  
AB
U
ва
U
R
а
в
Е
I
а
в
U
АB 
U
VА 
U
BV 
А 
B 
V 

---

 
 
 
 
 
 
см
E
U
d
2
,
0
20000
4000



. 
 
Masala-7.  Teshilish  kushlanishi  700  V  bulgan  qog‘ozli  kabelning  elektr 
mustahkamligi aniqlang, bunda namunaning qalinligi  0,01sm. 
 
Masala-8.  Plastinkalari  400  v    bo‘lgan  kondensator 
к
Q
8
10
4



  zaryad  olsa, 
uning sigiimini aniqlang.  
 
Masala-9. 
Har 
birining 
sig‘imi  200pf  bo‘lgan  parallel  ulangan 
kondensatorlarning  umumiy  yig‘indisi  1600  pf  bo‘lsa,  neshta  kondensator  parallel 
ulangan bo‘ladi.  
 
Yeshish:    Parallel  ulangan  kondensatorlarning  umumiy  sig‘imi  quyidagisha 
ifodalanadi 
n
С
C
общ


, 
8
200
1600



C
C
n
общ
. 
 
Masala-9.  Sig‘imlari  S=2mkf, S=0,2mkf  i S=0,05mkf, bo‘lgan kondensatorlar 
qanday ulansa, umumiy sig‘imi 2,25mkf  ga teng bo‘ladi? 
Masala-10. Sig‘imi 600 pf bo‘lgan kondensatorlarning umumiy sig‘imi 75 pf bo‘lishi 
ushun neshta kondensatorni ketma-ket ulash kerak? 
 
Yeshish: 
n
C
C
общ

,                        Bu yerdan              
8
75
600



общ
C
C
n
 dona. 
Masala-10.   Ketma-ket  ulangan  ikki  guruhdagi  kondensatorlar  350v.kushlanish 
manbaidan  zaryadlangan bo‘lib,  S
1
=1000pf uning kushlanishi  250v bo‘lsa, ikkinshi 
kondensator sig‘imi va ularning umumiy sig‘imini toping (2-rasm).   
 
 
 
2-rasm  
 
Yeshish:  Ikkinshi kondensatordagi kushlanishini topamiz 
в
U
U
U
общ
100
250
350
1
2





. 
2
2
1
1
C
U
U
C

    formuladan         
2
100
250
1000
C

, 
Bu yerdan  
пф
C
25
1000
100
250
2



. 
S
1 
S
2 
S
3 
S
4 
S
5 
S
6 

---

 
 
 
 
 
 
Umumiy sig‘im 
пф
C
C
C
C
C
общ
3
,
24
1025
25000
25
1000
25
1000
2
1
2
1








.