ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

Mövcud nemətlərin miqdarı insanların birgə yaşayışı şəraitində
onlara  tələbatın  miqdarından  az  olur.  Belə  şəraitdə  həmin
nemətlərə sahiblik – mülkiyyət hüququ xüsusi əhəmiyyət kəsb
etməyə başlayır. K.Mengerin fikrincə, mülkiyyət institutu “insan
tələbatlarının qeyri-məhdudluğu” və “nemətlərin məhdudluğu”
probleminin praktiki baxımdan yeganə həll yoludur. Buna görə
də, sosial-iqtisadi islahatların xüsusi mülkiyyətin ləğvinə deyil,
iqtisadi nemətlərin məqsədəuyğun bölgüsünə istiqamətlənməsi
daha yaxşı seçim hesab olunur [62].  
K.Menger bəşəriyyətin cəhalətdən və yoxsulluqdan mədəniy -
yətə  və  rifaha  doğru  təkamülünün  bəzi  məqamlarına  da
toxunmuşdur. O, dünyanın dərk olunmasında tərəqqi nəticəsində
insanların  tələbatları  və  nemətlər  arasında  yeni  səbəb-nəticə
əlaqələrinin yarandığını və “nemətlərin yeni təyinatı”nın forma -
laş dığını göstərirdi. 
Adam Smit əməyin məhsuldar gücünün ən yaxşı inkişafını,
işin  icrasında  və  yönəldilməsində  məharətin,  bacarıqların  və
fərasətin artımını əmək bölgüsünün nəticəsi kimi təqdim edirdi.
O göstərirdi ki, sənayenin müxtəlif sahələrində istehsal həcminin
əmək bölgüsünün təsiri ilə şərtlənən artımı yaxşı idarə olunan
cəmiyyətdə bütün təbəqələri əhatə edən rifahın yüksəldilməsinə
imkan yaradır.  
K.Menger A.Smitdən fərqli olaraq, rifahın yaranması səbəblə -
rinə əmək bölgüsü ilə yanaşı təsərrüfatçılığın tərəqqisini də aid
etmişdir.  O,  əmək  bölgüsünün    səmərəliliyi  artırdığını  qəbul
etmiş, ibtidai cəmiyyətlərin timsalında təbiətin verdiyi nemət -
lərin əldə edilməsində əmək bölgüsünün necə səmərə verdiyini
göstərmiş,  lakin  bu  yaxşılaşmanın  təsərrüfatçılıq  baxımdan
inkişaf edən xalqların əldə etdiyi nəticələrdən keyfiyyətcə geri
qaldığını vurğulamışdır. Tələbatlarının ödənilməsi üçün yalnız
təbiətin təqdim etdiyi ilkin nemətlərlə kifayətlənməyən və daha
yüksək  ranqlı  nemətlərin  hasilinə  can  atan  xalqlar  təsərrüfat
baxımından  daha  çox  inkişaf  edir  və  beləliklə,  rifahın  təmin
olunmasında  təbiətdən  asılılığın  azalma sına  və  daha  yüksək
səviyyəyə nail ola bilirlər. 
Fərdi rifah marjinalist konsepsiya çərçivəsində tələbatın tam
ödənilməsi kimi müəyyən edilir və “təcrid olunmuş Robinzon
Kruzo”  (cəmiyyətdən  tam  təcrid  olunmuş,  sosial  və  iqtisadi
19