ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

maraqlandırır.  Bentamın  “hamı  üçün  xoşbəxtlik”  sistemində
gələcək  istehlakın  xüsusi  çəkisi  indiki  istehlakın  xüsusi
çəkisindən xeyli azdır. Məhz Bentamın universal istehlakçısı -
rasional  insan  marjinal  iqtisadi  nəzəriyyənin  əsas  tədqiqat
obyekti olaraq seçilmişdir [43]
İ.Bentam məhz sərvətə baxışları ilə A.Smitdən fərqlənmişdir.
O, indvidualizmə, bazarın təbii seçmə mexanizmi olan rəqabətə
və A.Smitin “görünməz əl”inə yanaşmalarında da fərqli mövqedə
dayanmışdır. Belə ki, İ.Bentam fərdin təsərrüfat müstəqilliyinin
və  şəxsi  motivlərdən  qaynaqlanan  fəaliyyətinin  azad  rəqabət
vasitəsilə  cəmiyyətın  rifahına  xidmət  edəcəyi  ideyasını  tam
olaraq qəbul etmir və ictimai rifahın təmin edilməsi üçün “hamı
üçün  maksimum  xoşbəxtliyi”  təmin  edə  biləcək  qanunlar
toplusunun yaradılmasını təklif edirdi.
İ.Bentamın fikirlərinin marjinalistlərlə yanaşı J.Sismondiyə
təsiri böyük olmuşdur. Sismondi Bentamın “hamı üçün xoşbəxt -
lik” ideyasından bəhrələnərək insanların təbiətinə uyğun gələn
ən yüksək rifahı təmin edə biləcək vasitələrin axtarışını  idarə -
etmə elminin əsas vəzifəsi kimi təqdim etmişdir.
Fransız  iqtisadçısı,  Lozanna  marjinalist  məktəbinin  lideri
Mari Espri Leon Valras (1834-1910) təkmil rəqabət şəraitində
ümumi  bazar  tarazlığının  mövcudluğunun  mümkün  olmasını
sübut edərkən cəmiyyətdə insanların mövqelərinin bərabərsiz -
liyinin də mövcud olduğunu faktiki olaraq qəbul edirdi. Bununla
yanaşı, L.Valras  imkanların bərabərliyi prinsipini irəli sürərək
dövlət qarşısında hamının bərabər olmasını da vacib şərt kimi
qəbul edirdi. Dövlətin iqtisadi proseslərə müdaxiləsinin mini-
mum  səviyyədə  olmasını  nəzərdə  tutan  “laissez  faire”  (hərfi
mənası  -  “imkan  verin  edək”)  siyasəti  istehsal  prosesində
müəyyən ümidləri doğrultsa da, bölgü məsələlərində ədalət prin-
sipinin təmin olunmasında müəyyən çətinlikləri ön plana çıxarır.
İstehsal olunmuş ictimai nemətlərin fərdlər arasında ədalətli böl-
güsü  iqtisadi  böhranların  və  mənəviyyatın  deqradasiyasının
qarşısını  ala  bilər.  Dövlət  cəmiyyətin  üzvlərinə  təhsil  almaq
imkanını  yaratmalı,  bazarın  dayanıqlı  tarazlığını  təmin  edən
rəqabət  mexanizminin  səmərəli  fəaliyyətini  dəstəklə məli,
istehlakı və faydalı nemətlərin istehsalını stimullaşdırmalı, pulun
21