ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

---

I FƏSİL. 
İCTİMAİ TƏrƏqqİ
İqTİSADİ NƏzƏrİYYƏNİN
preDMeTİ KİMİ

---

1.1. İctimai tərəqqi və rifah probleminin 
tədqiqinin nəzəri əsasları
Bəşər övladı həmişə firavanlığa və rahat həyat tərzinə - rifaha
(xoşbəxtlik, tələbatların tam ödənilməsi) nail olmaq üçün səy
göstərmişdir. Rifah haqqında iqtisadi nəzəriyyələr maksimum
sərvətin (iqtisadi rifahın) yaradılmasına imkan verən təsərrüfat
metodlarının öyrənilməsi ilə bilavasitə əlaqəlidir. İqtisadiyyatın
alternativ hallarının müqayisəsini iqtisad elminin rifahla bağlı
hissəsinin  predmeti  hesab  etmək  olar.  İqtisadi  rifah  nəzəriy -
yələrinin əsas problemi ictimai rifahın mahiyyətinin müəyyən
edilməsi ilə bağlıdır. İctimai tərəqqini və rifahı hansı meyarlarla
qiymətləndirmək olar və ictimai rifaha təsir edəcək qərarlar necə
qəbul edilməlidir? Qoyulan sualı cavablandırmaq üçün ictimai
rifahla bağlı ideyaların təkamülünə diqqət yetirək.
Cəmiyyətin  rifahı  sosial-iqtisadi  reallıqların  kifayət  qədər
mürəkkəb  təzahürlərindən  biri  kimi  qəbul  olunduğu  üçün  bu
anlayış təkcə iqtisad elminin deyil, fəlsəfə, sosiologiya, din, etika
və digər bilik sahələrinin də predmetinə daxil edilir.
Rifahın  mahiyyətini  və  onun  yaranma  mexanizmlərini
öyrənmək üçün  tətbiq olunan nəzəri konsepsiyalar cəmiyyətin
inkişafının  konkret  sosial-iqtisadi  şəraiti  ilə  müşayiət  olunan
sosial-fəlsəfi  mövqelər  çərçivəsində  formalaşmışlar.  Qədim
dünyanın mütəfəkkirlərinin cəmiyyətin inkişafı ilə bağlı fikirləri
onların dövlət və cəmiyyət, siyasət və etika barədə mühakimələri
ilə birlikdə - üzvi əlaqədə səsləndirilmişdir. Sonrakı dövrlərdə
isə ingilis filosofu İeremiy Bentamın (1748-1832)  “utilitarizm”
nəzəriyyəsinin  və  Amerikan  filosofu  Con  Roulzun  (1921)
“xəbərsizlik pərdəsi”nin fəlsəfi prinsipləri rifah nəzəriyyələrində
aparıcı mövqelərdə olmuşlar.
İqtisadi rifah nəzəriyyəsinin təkamülünün üç istiqamətini əks
etdirən sosializm, liberalizm və “ümumi rifah dövləti” konsepsi -
ya ları  rifahın  mahiyyətinə,  mənbələrinə  və  artım  şərtlərinə
baxışlarına, dövlətin rifahın yaradılmasında roluna münasibətə
görə bir-birindən əsaslı şəkildə fərqlənirlər.
Adam Smit (1723-1790) “nə üçün bəzi xalqlar ehtiyacı olan
nemətlərlə daha yaxşı və digərləri isə pis təmin olunur?” sualına
cavab axtararkən rifahın “xalqın illik məhsulu” ilə “istehlakçı -
16