ƏLƏKBƏr MƏMMƏdov ceyhun yusifov iLqAr Seyfullayev vergİ

Vergİ VƏ TƏrƏqqİ

---

ların sayı” arasındakı nisbətdən asılılığını müəyyən etmişdir.
Onun  fikrincə,  ölkə  əhalisinin  bir  nəfərinə  düşən  “illik
məhsul”un miqdarına aşağıdakı amillər təsir edir [83]:
• xalqın əməyindən məharətli, bacarıqlı və fərasətli istifadə;
•  məhsuldar  əməklə  məşğul  olan  və  olmayanların  sayının
nisbəti  (məhsuldar  işçilərə  əməyi  istehsal  prosesində  dəyəri
artıranlar  (fabrik  fəhlələri,  əkinçilər  və  s.),  ikincilərə  əməyi
mövcud dəyəri artırmayanlar (məmurlar, ordu, ev qulluqçusu və
s.) aid olunur); 
A.Smit əhalinin artımının müsbət meyilli funksiya olduğunu
göstərərək qeyd edirdi ki, ölkənin işçi qüvvəsinin miqdarı nə
qədər  çox  olarsa  və  onlardan  məhsuldar  əməklə  məşğul
olanlarının sayı artdıqca ölkənin sərvəti də bir o qədər çox olar.
Bununla  yanaşı,  A.Smit  ictimai  rifahın  artımının  iki  çox
mühüm amilini də qeyd etmişdir [83]:
əmək bölgüsü: səriştəliliyin artmasına şərait yaratmaqla
məhsuldarlığın  yüksəlməsinə  gətirir  və  beləliklə,  əhalinin  ən
aşağı təbəqələrinədək sirayət edən ümumi rifahın artımı yaranır;
qənaətcillik: cari istehlakın məhdudlaşdırılması və gələ -
cək istehsalın genişləndirilməsi üçün gəlirlərin yığıma yönəldil -
məsi.
A.Smitə görə insanın öz əməyi müqabilində əldə edə biləcəyi
(mübadilə yolu ilə) özgə əməyinin miqdarı fərdi rifahın meyarı
hesab olunur. Əgər insanın tələbatlarını ödəməsi üçün öz əməyini
özgə əməyinin bir hissəsi və ya hamısı ilə əvəz etmək imkanı
varsa, onda onun müəyyən qədər “azadlıq və sakitlik” əldə etmək
imkanı  yaranır.  Belə  mübadilə  imkanı  olmadıqda,  insan  öz
azadlığının  və  sakitliyinin  bir  hissəsini  qurban  verməli  olur.
A.Smit fərdi rifahı insanın daha yüksək gəliri əldə etməsi üçün
çəkməli  olduğu  “cismani  və  ruhi  ağırlığın”  azalması  ilə
əlaqələndirmişdir.
A.Smit fərdi rifaha pul gəlirlərini (insanlara digər insanların
əməyinin nəticələrindən istifadə etmək imkanını verir), ictimai
nüfuzu, kapitalın yerləşdirilməsinin etibarlılığını və məşğuliy -
yətdən  məmnunluğu  aid  etmişdir.  Onun  fikrincə,  əgər  insan
cəmiyyət tərəfindən aşağı ranqlı hesab olunan (burada cinayət
tərkibli və ya mənəviyyata zidd olan işlər deyil, nüfuzlu olmayan
17