Ekspluatatsiyasi instituti transport vositalari kafedrasi transport vositalarining elektr

Tayanch  so‘z  va  iboralar:  datchik,  ko‘rsatkich,  termobimetall-impulsli  termometr,  magneto-

lektr(logometrik) manometr, ampermetr, taxometr, spidometr, tezlik o‘lchash mexanizmi, kartushka, 

hisoblash mexanizmi, kichik modulli shesternya(tribka), elektron taxometr, bortdagi nazorat tizimi, 

skaner, nutq sintezatori, oynatozalagich, tovush signali 

 

6.1.

Avtomobillarning axborot-diagnistik tizimlari

 haqida 

umumiy ma’lumotlar 

 

Avtomobilning  axborot-diagnostik tizimi (ADT) avtomobilning harakatlanish rejimi va uning texnik 

holati haqidagi axborotni to‘plash, ishlov berish, saqlash va aks ettirish uchun xizmat qiladi. Shu maqsadda 

avtomobilga  nazorat-o‘lchov asboblari  (NO‘A)  va   bortdagi  nazorat tizimi  (BNT),  navigatsiya  tizimi  (NT),  

marshrut kompyuteri kabi qo‘shimcha moslamalar o‘rnatiladi 

Axborot-diagnostik tizimlar zamonaviy avtomobillar tarkibining uzviy qismiga aylanib, avtomobilning 

harakat  rejimi,  texnik  holati  hamda  tashqaridan  ta’sir  qiluvchi  omillar  haqidagi  ma’lumotlarni  to‘plash, 

ishlov  berish,  saqlash  va  aks  ettirish  uchun  xizmat  qiladi.  Hozirgi kunda   “haydovchi-avtomobil-yo‘l-atrof 

muhit” tizimi yagona makon sifatida ko‘rilmoqda.  

Rivojlangan  mamlakatlarda  ortiqcha  yuklama  bilan  ishlayotgan  avtomagistrallarda  harakat 

xavfsizligini  ta’minlash,  haydovchiga   yo‘l  holati  va  undagi  transport  oqimlari  haqidagi  ma’lumotni tezkor 

ravishdayetkazib  berish  hisobiga  xal  qilish  mumkin degan  g‘oya ko‘pchilik  mutaxassislarningqat’iy  fikriga 

aylanmoqda. 

Bir  qator  xorijiy  mamlakat  hukumatlari  yirik  avtomagistrallarda  harakat  xavfsizligi,  transport 

oqimlarini o‘tkazish qobiliyatini oshirish, chiqindi gazlardagi zaxarli moddalarning miqdorini kamaytirishga 

yo‘naltirilgan  loyihalarni  ancha  yirik  mablag‘  bilan  ta’minlamoqdalar.  Shuning  uchun  oxirgi  vaqtda 

intelektual transport tizimlari (Intelligent Transporation System  -  ITS) kontseptsiyasi haqida ko‘plab fikrlar 

bildirilmoqda.  AQSH  va  Yaponiyada  bunday  loyihalar  ITS,  yevropada  esa  –  Telematic  nomi  bilan 

yuritilmoqda.  Loyihalar  transport  vositalarini  yagona  oqim  bilan  harakatlanishini  optimal  tashkil  qilish, 

                                                           

3. 

5

 Ютт В.Э. "Электрооборудование автомобилей". Учебник для студентов высших учебных заведений, 

4-е издание, Москва, Транспорт, 2006г. 269-312 с.  

 

---

 

70 

haydovchilarga  tavsiyalar  va  ogohlantirishlar    va  boshqa  ma’lumotlarniyetkazish  uchun  zarur  bo‘ladigan 

infrastrukturani  va  elektron apparatlarni loyihalash  va  yaratish  masalalarini  o‘z  ichiga  oladi. Bu loyihalarni 

amalga  oshirish  uchun  transport  oqimlarining  tig‘izligi  haqidagi  habar  beruvchi  datchiklar,  katta  xajmdagi 

ma’lumotlarga  ishlov  beruvchi  kompyuterlar,  aloqa  vositalari,  avtomobil  displeylari  va  boshqa  ko‘plab 

jihozlar  zarur  bo‘ladi.    Ba’zi  loyihalarda  (Telematic)  intelektual  transport  tizimlarini  ishlashi  uchun  zarur 

ma’lumotlar  telematik  majmualar  bilan jihozlangan avtomobillarning  o‘zidan  uzatilishi ko‘zda  tutilmoqda.  

Axborot majmuasi tarkibiga bir qator, jumladan avtomobilni olib qochishga qarshi, navigatsiya tizimi, eshik 

qulflarini uzoqdan boshqarish tizimi, “avtomobil-yo‘l” boshqarish  tizimi, raqamli audio/video majmuasidan 

iborat    haydovchiga  tezkor  ma’lumotyetkazish  tizimlari  kiradi.  Bortdagi  kompyuterga  shuningdek 

girokompas,  g‘ildiraklarni  aylanish  tezligi datchigi,  rul  chambaragi  holati datchigi  va  boshqa  datchiklardan 

uzluksiz signallar kelib turadi.  

“Avtomobil-yo‘l” aloqa tizimi mobil aloqa vositalari yordamida haydovchiga yo‘l axborot xizmatidan 

ma’lumotlarniyetkazilishini ta’minlaydi.