Ekspluatatsiyasi instituti irisbekova mavluda narinbayevna xalqaro logistik

Logistik sikl umumiy ko‗rinishda quyidagilarni o‗z ichiga oladi
: 
1.
buyurtmani ifodalash va uni belgilangan tartibda rasmiylashtirishga 
ketadigan vaqt; 

---

48 
2.
buyurtmani yetkazib beruvchiga etkazish yoki uzatishga ketadigan vaqt; 
3.
buyurtmaning bajarilish vaqti; 
4.
tayyorlangan mahsulotni buyurtmachiga yetkazib berishga ketadigan vaqt; 
5.
mahsulotni iste‘molga tayyorlashga ketadigan vaqt. 
Logistik xarajatlar
– funksional logistik zanjirlar, mikrologistik zanjir, 
makrologistik zanjirda amalga oshiriladigan iqtisodiy va tashkiliy faoliyatning 
barcha bosqichlarida tovarni harakatlantirish bilan bog‗lanadigan xarajatlardir.
Global 
logistika
– 
qoidaga 
ko‗ra, davlatlararo darajada qo‗llab-
quvvatlaniladigan shartnomalar, bitimlar, kelishuvlar, umumiy rejalar shaklidagi 
mehnat taqsimoti, sherikchilik va kooperatsiya asosida turli mamlakatlarning 
biznes tuzilmalarini bog‗laydigan barqaror makrologistik tizimlarni yaratish 
strategiyasi va taktikasidir. 
Intermodal tashishlar
– bu bir nechta transport turi ishtirok etadigan, bitta 
operator tomonidan tashkil qilinadigan aralash tashishlardir, bunda yuk jo‗natish 
punktidan belgilangan punktgacha yagona texnologik va tijorat-huquqiy 
kenglikdagi transport zanjiri bo‗ylab harakatlanadi.
Multimodal tashish
– bu bir mamlakatdan boshqa mamlakatdagi kelishilgan 
yetkazib berish joyigacha amalga oshiriladigan aralash tashishdir, bunda tashishni 
tashkil qiladigan aralash tashish operatori butun tashish uchun javobgarlikni 
zimmasiga oladi va multimodal tashish hujjatini beradi.
2.4.XALQARO LOGISTIK TIZIMLARNING FAOLIYAT KO‗RSATISHI 
Dunyo iqtisodiyotining globallashuvi sharoitida logistika rivojlanishi, 
xalqaro logistika tizimlarini shakllantirishning asosiy yondashuvlari birinchi bobda 
oshkor etiladi. Bundan tashqari, logistika xizmatlari jahon bozorining bugungi 
holati va tuzilmasi tahlil qilindi. Logistika va logistika jarayonlari bevosita yoki 
bilvosita inson faoliyatining barcha jihatlariga ta‘sir qiladi. Logistikani barcha 
hayotiy hodisalar bilan bog‗lash logistika tizimlarida ob‘ektlar tabiiy, insoniy, 
moliyaviy va axborot resurslari ekanligi bilan belgilanadi. Ularning ishlashi 
natijasida jahon iqtisodiyotiga asoslangan oqim jarayoni ta‘minlanadi. So‗nggi 
yillarda jahon iqtisodiyotining globallashuv jarayoni va xalqaro iqtisodiy 

---

49 
munosabatlar tizimining rivojlanishi jahonning deyarli barcha davlatlarini qamrab 
oldi. 
Bir qator xalqaro shartnomalar, GATT, OECD, JST kabi nufuzli xalqaro 
tashkilotlar samarali faoliyat ko‗rsatmoqda, erkin savdo hududlari yaratildi. Jahon 
eksportining hajmi jahon sanoatida ishlab chiqarishning o‗sishi, 4,5% tashkil etdi. 
Logistika roli sezilarli darajada muhim jahon iqtisodiyotidagi o‗zgarishlar va 
dunyodagi yalpi ichki mahsulotga nisbatan ishlab chiqarish xizmatlari ulushini 
ko‗paytirishni va iste‘mol sabab post-sanoatlashtirish davrida, ko‗paydi. Bu sanoat 
bevosita o‗z navbatida logistika yangi texnologiyalar va innovatsiyalarni 
foydalanish bilan bog‗liq bo‗lgan rivojlangan mamlakatlar, yuqori texnologiyalar 
ilmiy bilimlar faol foydalanish va o‗tish, deb, jahon iqtisodiyotining post-industrial 
rivojlantirish kabi hodisalar bilan bog‗liq bo‗lib, bu o‗zgarishlar, muhim ta‘siri 
logistika ustida edi ; turli ma‘lumotlarning mavjudligi va ko‗pligi - logistika 
jarayonlarini axborotlashtirish; aloqa vositalari va transport vositalarining 
mavjudligi; yuqori darajadagi ta‘lim va ishdagi bilimlarni faol ishlatish - mehnat 
resurslarini to‗g‗ri va oqilona ishlatish, xodimlarning malakasini oshirish orqali 
barcha logistika ishini yaxshilashdan iborat. 
Kompaniyalarni jahon bozoriga chiqishiga ko‗maklashadigan ko‗plab 
sabablar mavjud. Tanlovda o‗sishi va omon qolish uchun xalqaro operatsiyalarini 
rivojlantirish kompaniyalarga muxim bir dalda bo‗ladi. Shu bilan birga, 
texnologiyalar va ishlab chiqarish ob‘ektlarining birgalikda rivojlanishi ularning 
iqtisodiy faoliyatini globalizatsiya qilishni osonlashtiradi. Ayni paytda, so‗l 
darajada globallashuvning bir necha asosiy omillari bor. Bu dunyodagi ko‗plab 
mamlakatlarning iqtisodiy o‗sishi va ularning iqtisodlarini liberallashtirishdir; 
logistika tizimlarining samarali ishlashi va global logistika infratuzilmasini 
takomillashtirish; erkin savdo hududlarining paydo bo‗lishi; texnik va texnologik 
taraqqiyot rivoji bilan bogliq boladi. Barcha makroiqtisodiy omillar jahon 
iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o‗ynaydi, lekin bu ishda nuqtai nazaridan, 
eng qiziqarli pozitsiyasi "logistika tizimlarini samarali faoliyat ko‗rsatishi va va 
Irologistika 
infratuzilmasini 
takomillashtirish". 
Bu 
omil 
globallashuvni 

---

50 
harakatlantiruvchi kuchlarining biri bo‗lib, butun dunyo bo‗ylab deyarli faoliyat 
tendentsiyasini aks ettiradi. 
Xalqaro logistika mahalliy logistika sohasidan farq qiladi, chunki bu faqat 
tovarlarning yetkazib berish joylarini o‗zgartirish haqida emas. Bu erda eng aniq 
farqlar quyidagilardir: 
• Xalqaro savdoda, odatda, ichki bozorlarga buyurtmalar yetkazib berishdan ko‗ra 
buyurtma miqdori ancha katta; 
• xalqaro bozorlarda har xil bo‗ladi. Tovarlarni yetkazib berish uchun yetkazib 
berishning ko‗p variantlarini ko‗rib chiqish, ko‗plab vositachilar bilan 
shug‗ullanish va hokazo .; 
•Ko‗pgina korxonalar xalqaro bozorlarda boy tajribaga ega emas va bu muayyan 
qiyinchiliklarga olib keladi; 
• Yuk tashuvchi agentlar, bojxona brokerlik kompaniyalari, jahon darajasidagi 
logistik provayderlar kabi yangi logistika vositachilari xalqaro savdo tovarlarini 
yetkazib berishda paydo bo‗ladi; 
• yetkazib berishning masofalari va vositachilarning ko‗pligi korxona va uning 
mahsuloti iste‘molchilari o‗rtasida bevosita aloqa o‗rnatishga to‗sqinlik qiladi; 
• savdo shartlari, yetkazib berish asoslari, to‗lov shartlari oddiy ish uchun mutlaqo 
noma‘lum va odatiy bo‗lishi mumkin; 
• xalqaro transport hujjatlari va hujjatli protseduralar ancha murakkab va xilma-xil; 
• logistika tizimi ishtirokchilari o‗rtasida axborot almashinuvini tashkil qilish juda 
qiyin, ayniqsa, ko‗plab mamlakatlar chegaralarini kesib o‗tish va shunga muvofiq 
turli xil axborot tizimlaridan foydalanish zarur; 
• xalqaro logistika funktsional siklni uzaytirishni nazarda tutadi; Xalqaro 
logistikada ishlaydigan sikllar juda ko‗p, ularni haftalar va oylar ichida o‗lchab 
turish mumkin. 
Zamonaviy jahon iqtisodiyotida muhim hodisa logistika tizimlari (ba‘zan 
global deb ataladi) xalqaro shakllantirishdan iborat. Xalqaro logistika tizimlari 
uchun bir necha mamlakatlar va hatto qit‘alarning darajasida tashkil etiladigan
tizimi doira xisoblanadi. 

---

51 
Tahlillar shuni ko‗rsatdiki, jahon iqtisodiyotining globallashuvi logistika 
tizimlarining ishlashi uchun xalqaro standartlarni shakllantirishga olib keladi. 
Mavjudligi, faoliyati va ishonchliligi, asosiy darajada asosiy ko‗rsatkichlari 
bajarilishini mijozlarga yo‗naltirilgan logistika xizmati tomonidan taqdim 
xizmatini to‗g‗ri standartini tashkil etish tashkiliy masalalarni hal qilishga 
qaratilgan. 
Asosiy logistika xizmati yuqori standartlari jahon iqtisodiyotining 
globallashuvi tufayli rivojlangan, xalqaro bozorlarga kirish ko‗pchiligini qamrab 
logistika tizimi qurish, foydalanuvchilar uchun, arzon, ishonchli va funktsional 
xizmati ta‘minlash imkoniga ega yirik logistika provayderlari xalqaro savdo
yo‗nalishlari xisoblanadi. Ko‗pgina yirik logistik provayderlarning bozorlarda 
paydo bo‗lishi va xalqaro logistika tizimi ishiga kiritila boshlanishi jahon 
iqtisodiyotining globalizatsiya va Ozbekiston korxonalarining tashqi iqtisodiy 
faoliyatda namoyon bolichidir. 
logistikani rivojlantirishning hozirgi bosqichida tahlil milliy va xalqaro 
miqyosda logistika tizimlarini shakllantirish uchun asosiy yondashuvlar mavjud 
ekanligini ko‗rsatdi. Birinchidan, logistika operatsiyalarini tashkil qilish va amalga 
oshirishda asosiy yo‗nalish hisoblanadi.logistika tizimlarida moddiy oqimlar 
boshqaruvini takomillashtirishga alohida e‘tibor qaratilgan bolib, bunday 
yondashuv, ya‘ni, moddiy-texnik tizimlar turli operatsiyalarni takomillashtirishga 
qaratilgan, "tezkor" deb atalgan bo‗lishi mumkin. Yana bir yondashuv logistika 
moslashuvchan va iste‘mol so‗rovlar potentsial o‗zgarishlar tezlik bilan 
munosabatda bo‗lishi kerak. Ushbu yondashuvni "moslashuvchan" deb atash 
mumkin va mijozning moslashuvchan va tez qoniqishida uning mohiyati kozga 
tachlanadi. Uchinchi yondashuv mavjud milliy yoki xalqaro logistika tizimlari 
ichida ta‘minot zanjirida barcha ishtirokchilari integratsiya va muvofiqlashtirishga 
qaratilgan. Ushbu yondashuvni integratsiya deb atash mumkin. Biroq, hozirgi 
sharoitda va iste‘molchilar logistika xizmat sifat kafolati bo‗yicha logistika uchun 
ilgari surilgan va logistika tizimlarini aniq va samarali faoliyat yuritishini 

---

52 
ta‘minlash uchun o‗sha talablariga, logistika "tezkor", "egiluvchan" va 
"kompleks" bo‗lishi kerak. 
Logistika xizmatlari uchun bozor katta ta‘sir korsatadi va ko‗lamini o‗z 
a‘zolarining faoliyatini va ularning munosabatlar tuzilishiga ega fundamental 
o‗zgarishlar bosqichida ayni paytda, deb belgilanadi. 
Logistika bozorining asosiy segmentlari: 
Yuk tashish va yuklarni tashish bo‗yicha operatsiyalar; 
• integratsiyalashgan logistika xizmatlari, shu jumladan tovarlarni saqlash va 
taqsimlash; 
Logistika biznes-jarayonlarini optimallashtirish bo‗yicha xizmatlar (boshqaruv 
logistikasi). 
Logistika xizmatlari bozorini tahlil qilganda, unda hukm surayotgan tendentsiya 
tashqi manbalarning sezilarli darajada o‗sishi ekanligi aniqlandi. Transport uchun 
xizmatlar, tashish va saqlash xizmatlari, shuningdek, logistika boshqarish, shu 
jumladan logistika autsorsing uchun global bozor muxim rol oynaydi. Evro (jahon 
yalpi ichki mahsulotining 3,2%). Keyinxhalik ushbu bozor evroga (YAIMning 
3,7 foiziga) o‗sdi. Eng yuqori o‗sish sur‘atlari - yiliga 11-12% - sanoat va savdo 
kompaniyalarining siyosatining natijasidir qaysiki, logistika boshqaruv 
segmentida 
kuzatilichi 
logistika 
biznes 
jarayonlarini 
boshqarish 
va 
optimallashtirish bilan bog‗liq funktsiyalarning muhim qismini autsorsing qilish 
imkoniytini beradi. Ushbu bozorda logistika provayderlari ulushi birlashish va 
sotishni ta‘kidlash lozim, shuningdek, so‗nggi yillarda global logistika bozorida 
hukmron bo‗lgan, logistika kompaniyalari strategiyasining muhim qismi 
hisoblanadi. Logistik jarayonlarini tahlil qilish shuni ko‗rsatdiki, ular kompaniyani 
to‗liq integratsiyalash zarurati bilan bog‗liq bo‗lgan katta miqdordagi qayta 
tuzishga sabab bo‗lgan qo‗shilish va sotib olish jarayonida vujudga kelgan. Ushbu 
tuzilmalar natijasida nodavlat, yoki chuqur foydali biznesni sotish bo‗yicha 
bitimlar to‗lqini bo‗lgan. Ushbu operatsiyani bajarish natijasida, pochta va 
transport operatori logistik biznesga ega boladi. 

---

53 
Yuqoridagilardan xulosa chiqarish mumkinki, so‗nggi yillarda jahon 
bozorlarini boshqaruvchi logistika kompaniyalari orasida kompaniyaning ichki 
manbalaridan (bozorlarni kengaytiruvchi, xizmatlarni taklif qiladigan, mijozlar 
bazasi) rivojlanishiga va umumiy o‗sish strategiyasiga ustuvor bo‗lganligi 
ta‘kidlanadi. Boshqa shunga o‗xshash korxonalarni sotib olish xususan, ushbu 
jarayon ayniqsa G‗arbiy evropaning logistika sektorida seziladi, bu erda birlashish 
uchun yuqori darajadagi faoliyat mavjudligini ta‘kidlash lozim shuningdek, biznes 
alyanslarni shakllantirish, qo‗shma korxonalar tashkil etish, hamkorlikning boshqa 
shakllarini rivojlantirichdan iborat.Amalga oshirilgan yuqorida qayd etilgan 
jarayonlarning natijasi sifatida, logistika sektorida global logistika bozorida 
raqobat sharoitiga jiddiy ta‘sir ko‗rsatadigan va uni kam monopollashtirilgan va 
parchalanib ketgan deb o‗zgartirishni kuchaytiradigan kuchlar paydo bo‗ldi. Jahon 
iqtisodiyotida logistika tizimlarini rivojlantirish tendentsiyalari va ilmiy-texnikaviy 
taraqqiyot va innovatsion jarayonlarning xalqaro logistikasini shakllantirish va 
rivojlantirishga ta‘siri masalalarning ikkinchi tahliliy qismidir. 
O‗rganish jahon iqtisodiyotining globalizatsiya hozirgi bosqichida asosiy 
ko‗rinishlaridan biri, logistika turlar integratsiya jarayonlari ekanligini ko‗rsatdi. 
Davlatlar o‗rtasidagi munosabatlarning xalqaro xarakteri ularning har birini 
yaratishda o‗zaro manfaatdor bo‗lishini ta‘minlaydi ular etarli quvvatga ega 
samarali va birlashgan infratuzilmaga ega va mahsulotlar uchun ta‘minot 
kanallarini tashkil etish va faoliyatining tegishli darajasini kafolatlaydi. Lekin shu 
bilan birga, u dunyo savdosini rivojlantirish sur‘atlarni muayyan mintaqalar 
logistika infratuzilmasini salohiyatini ta‘kidlashi lozim. Ba‘zi mamlakatlar 
urinishlariga qaramay xususiyatlari va xalqaro logistika infratuzilmasini har bir 
elementning imkoniyatlarining optimal foydalanish uchun olinishi kerak, deb 
topilgan, ularning hamkorlik ehtimoli, ko‗pincha individual elementlar foydalari 
foyda olish emas, balki bir xil xarakterga ega huquqiy, tashkiliy va texnologik 
to‗siqlar kiradi. 
Ushbu to‗siqlarni bartaraf etishning birinchi qadamlaridan biri bu
mexanizmlarni aniqlash, bir butun logistika jarayoni shakllanishiga ta‘sir 

---

54 
korsatadigan, texnologik, geografik va huquqiy omillar ko‗rinishida xalqaro 
savdoni tashkil qiladigan xalqaro logistika infratuzilmasini turli elementlaridan 
foydalanish. Bunday yo‗llar "transport koridorlari" deb nomlangan, ammo bu
shakllantirish elementlari bir transport vositalari emas, balki boshqa ko‗plab 
ob‘ektlar va logistika infratuzilmasini elementlari ekanligiga asoslangan "logistika 
koridorlari" deb nomlanadi. Xususan, transport koridorlarini qurishda va 
foydalanishda tabiiy manfaatlardan to‗liq foydalanish imkoniyatlari mavjud 
davlatlar infratuzilmasi (kollar, dengizlar, qirg‗oq bo‗ylab harakat qilish 
imkoniyati, ichki suv yo‗llari va boshqalar). 
Evropa ahamiyatga xalqaro infratuzilmasini Rossiya Federatsiyasi hududida 
xalqaro transport yo‗laklari, Boltiq bo‗yi, Barents dengizi / evro-Arktika mintaqasi 
va Qora dengiz iqtisodiy hamkorlik zonasi Rossiya qismi, shuningdek, 
infratuzilmalar. Ushbu ob‘ektlar Trans-Evropa tizimi, jumladan port, ichki suv, 
temir yo‗l va aralash transport infratuzilmasi, turli qo‗llab-quvvatlash inshootlari 
(saqlash, terminallar, chegara o‗tish, kirish yo‗llari va boshqalar), havo transportini 
tashkillashtirish. Eng istiqbolli xalqaro transport koridorlaridan biri Rossiya 
hududida Rossiya biznesiga bevosita aloqador bo‗lgan "Shimoliy-Janubiy" 
koridori mavjud. Ishda Ushbu operatsiyalarning tafsilotlari transport koridorlari 
transportni tashkillashtirish va amalga oshirish bilan bog‗liq muammolarni, tariflar 
bilan 
bog‗liq 
muammolarni 
ko‗rsatmoqda. 
Ta‘kidlanganidek, 
barcha 
qiyinchiliklarga qaramasdan, u taxmin qilinmoqda Rossiya Federatsiyasi Transport 
vazirligi mutaxassislari, Federal maqsadni amalga oshirish transport xizmatlari 
eksporti "Taraqqiyot dasturi" mamlakat logistika xizmatlari eksport daromadini 
oshirish mumkin. Bugungi kunda dunyodagi logistika infratuzilmasini 
rivojlantirishning eng muhim yo‗nalishlaridan biri bu tendentsiyadir katta transport 
va logistika ko‗rinishi va rivojlanishi markazlari . Xususan, G‗arbiy evropa 
mamlakatlarida, shu jumladan, muhim moddiy oqimlar yo‗nalishi bo‗yicha va 
xalqaro miqyosda keng yaratilgan logistika markazlarini ochdi va uch tomonlama 
yetkazib berish sxemasini amalga oshirdi: ishlab chiqaruvchi - logistika markazi - 
iste‘molchi. 

---

55 
Bugungi kunda G‗arbiy evropada bunday markazlarning ko‗pi mavjud. 
Ulardan eng muhimi, faqat konteyner oqimi bo‗lgan Rotterdam porti asrning 
boshlarida yuklar oshdi. Barcha rivojlangan mamlakatlarda shunga o‗xshash 
tendentsiya kuzatilmoqda. 
Qanday masalalar mavjud: qaysi korxonalar ich yuritishi mumkin, qaysi kalit 
ularning ish strategiyasini jamlashi kerak, kerakli hajm va xizmat turlari qanday 
bo‗lishi kerak. G‗arb davlatlari, tajriba logistika markazlari ishi moddiy resurslar 
va tayyor mahsulotlarni saqlash qiymati transport xarajatlarini kamaytirishni
ko‗rsatdi. Rossiya uchun, uning ulkan hududi bilan, ijtimoiy-iqtisodiy va iqtisodiy-
geografik sharoitlar turli darajalari, federal va xalqaro logistika infratuzilmasi bilan 
mintaqaviy shakllantirish va ularni keyinchalik integratsiya katta ahamiyat kasb 
etadi. Davlat dasturi "Rossiya Transport strategiyasi" doirasida o‗tkazilgan 
tadqiqotlar va xalqaro darajada keng tarmog‗i keng qismlarda, shunday Moskva, 
Leningrad (Sankt-Peterburg), Krasnodar, Novosibirsk, Gorkiy (Nijniy Novgorod), 
Sverdlovsk (Ekaterinburg), Krasnoyarsk, Irkutsk, Xabarovsk, mintaqaviy 
terminallar tarmog‗ini yaratish tavsiya etiladi, yagona mintaqaviy tizimi
shakllantirish asosida moddiy oqim tizimini boshqarish uchun tashkiliy, iqtisodiy, 
moliyaviy, axborot, kadrlar va huquqiy yordam ko‗rsatish tizimi. 
Samaradorlikni va sifatini yaxshilash ko‗p jihatdan ilmiy va texnologik 
taraqqiyotning logistika amalga oshirish bilan belgilanadi. So‗nggi yillarda 
logistika sohasida yuzaga kelgan vaziyatni tahlil qilib, xulosa chiqarishimiz 
mumkin: 
• logistika ilmiy va texnik taraqqiyot, texnik vositalarini takomillashtirish borasida 
logistika operatsiyalarini tashkil qilish, logistika muammolarni hal qilish uchun 
ilmiy 
yondashuvlarni 
takomillashtirish 
sohasida 
yangi 
texnologiyalarni 
rivojlantirish jarayonlarini ilgari surish zarur.
 
Logistik menejment sohasi bo‗yicha G‗arbdagi etakchi mutaxassislar D. 
Bauersoks va D. Klossning fikriga ko‗ra, logistikada zamonaviy globallashishning 
asosiy harakatlantiruvchi kuchlari
 
quyidagilar bo‗lib hisoblanadi: