Eksperimental psixologiya

Kontr faraz asosiy byetaraflik avtomatik tarzda;
Kontr ekspyerimyental farazlar faqat laboratoriya ekspyerimyentidan iborat.
Aniq ekspyerimyental faraz – asosiy sabab va laboratoriya orasidagi aloqa.
Ekspyerimyental maksimal (yoki minimal) ko`rsatkichli faraz – mustaqillik va nomlanishning maksimal bilishlari bilan ko`rsatiladi. Faqatgina juda ko`plab ekspyerimyentlar natijalari asosida isbotlanadi.
Absolyut ekspyerimyental farazlar ko`p xaraktyerli ekspyerimyentlarda o`tkaziladi.
Bir munosabatli ekspyerimyental farazlar bitta mustaqil va mustaqil bo`lmagan holatlar orasidagi munosabatlarda o`z aksini topadi. Bu ekspyerimyental farazni o`tkazish uchun bitta munosabatga doimiy ekspyerimyent o`tkazilgan bo`lishi, ikkinchisi esa unga nazoratli hodisa bo`lishi kyerak.
Ba`zi olimlar farazlarning statistik va fan turlarini farqlaydilar. Fan farazlari taklif etilgan muammolarning qarorlaridan shakllangan. Statistik farazlar matyematik statistika asosida shakllanadi. Istalgan fan farazi statistik ma`lumotlarni talab etadi. Har bir sabab qonuniyatlar, aloqalarni yoki voqyealarni isbotlashda ko`plab tushuntirishlar kyeltirishi kyerak. Faraz ikkita tarkib: asosiy va al`tyernativdan iborat. Statistik farazlar ikkita tushunchada qo`llaniladi: N (Farqlanish haqidagi faraz) va N (Ish haqidagi faraz).
Ekspyerimyental faraz ekspyerimyent tuzilmasi uchun, statistik farazlar esa tomonlarning qayd etish uchun olinadi. Ular o`z tuzilmasiga ega va har biri dalillarga tayanadi. Bitta ekspyerimyentni tushuntirish uchun birgina emas, balki bir nyechta nazariyalar hisobga olinadi.
SHubhasiz, statistik farazlar juda zarur va ekspyerimyental farazlarning to`ldiruvchisidir. Ekspyerimyental farazlar birinchi o`rinda, statistik farazlar esa ikkilamchidir. Farazlar mavjud nazariy borliq bilimlari: dalillar, qonun-qoidalarsiz ekspyerimyent o`tkaza olmaydilar.
Nazariyani ekspyerimyentda tyekshirib bo`lmaydi. Nazariy xulosalar univyersal hisoblanadi. Agar nazariyadan chiqadigan xulosalar ekspyerimyent jarayonida tasdiqlanmasa, nazariy isbotlanmaydi.
Ekspyerimyent natijasini ifodalovchi xulosalar assimmyetrikdir, ya`ni faraz inkor qilinishi mumkin bo`lgan, lyekin hyech qachon qat`iyan qabul qilinmaydi. Har qanday faraz kyeyingi tyekshirishlarda tasdiqlanadi.