Eksperimental psixologiya

Tadqiqot dasturi
Tadqiqot bosqichlari¹:

Dasturda ijtimoiy muammo ob’yekti, pryedmati, maqsad va vazifalar, ilmiy taxmin aniq byelgilangan bo’lishi lozim. Dasturda, asosan 2 ta katta bo’lim va xulosadan iborat bo’ladi:

1. 
   Nazariy-myetodologik bo’lim;
   
2. 
   Amaliy-myetodologik (protsyedura-ish tartibi) bo’lim;
   
3. 
   Xulosa bo’lim qismidan iborat.
   

Dastavval bu bo’limlarning har biri haqida qisqacha to’xtalamiz:



Endi ana shu uchala bo’limlarning har biri haqida kyengroq to’xtalamiz.

I. Nazariy-myetodollogik bo’lim:

Izlanishlarda muammoni qo’shish. Muammo - bu ilmiy-amaliy yechimni talab etuvchi, mavhumlikni ifodalovchi so’rov so’zlar shakli. Uni qo’yilishi ijtimoiy - psixologik tadqiqotlarning asosiy bo’g’ini bo’lib, yechimga muhtoj ijtimoiy vazifadir. O’z o’rnida muammoni qo’shish uni yechimga bo’ysundirish dyemakdir.
Muammoning klassifikatsiyasi:

• 
  gnosyeologik (anglanishi kyerak bo’lgan muammolarni yetishmasligi);
  
• 
  pryedmyetli (aniq ijtimoiy-psixologik ziddiyatlar, qarama-qarshiliklar);
  
• 
  tyegishlilik (stratifikatsion, dyemografik, oilaviy va xokazolar);
  
• 
  masshtabli - (global, hududiy);
  
• 
  davriy (qisqa, o’rta, uzoq muddatli);
  
• 
  ahamiyati jihatidan (birinchi darajali, majmuali, tuzilmaviy).
  

Muammo ijtimoiy - psixologik jihatdan rivojlanayotgan bilim asosida yechiladi va ijtimoiy - psixologik tadqiqotda aniq savollar orqali yechimga yo’naltiriladi. Muammoni qo’yish jarayonida ikki asosiy kyetma-kyetlikni ajratish mumkin:
a) muammoli vaziyatni anglash;
b) muammoni yechimini shakillantirish.
Muammoli vaziyat - bu ijtimoiy voqyeylikda qarama-qarshilikning mavjudligidir. Psixolog ma’nolardagi ahamyatli va ahamyatsiz qarama-qarshiliklar nazariy asosga to’g’ri kyelmasligini qayd qilib boradi. SHu asnoda muammoli vaziyatni yechishda va bizga noma’lum natijani izlashda yangi bilimga bo’lgan ob’yektiv ehtiyoj shakllanadi.

1. 
   Muammoni qo’yish, ishlab chiqish: korxona yoki muassasa psixologlar oldiga muayyan bir masalani qo’yadi. Bilimga byurtma byeradi. byurtmachining o’zi ilmiy muammoni qo’ya olmaydi, chunki buning uchun proffyesional bilimlar zarur bo’ladi. Muammoni ilmiy ifodalash psixologning vazifasi. Bunada quyidagi talab lar qo’yiladi: a) ilmiy manfaatlar, buyurtmachi manfaati, tadqiqot va ular natijalarini o’rganiluvchi jarayonaga ta’siri bo’lishi kyerak. b) ilmiy bilimlarni noilmiy bilimlardan aniq ajratish kyerak. v) umumiy tushuncha va abstrakt kotyegoriyalardan emas, balki aniqlikdan iborat bo’lishi lozim. Muammoni empirik o’rganib, ochiq qo’ymaslik kyerak, chunki foydaliyliklik, barqarorlik, kollyektivdagi kyeskinlik va nizomlarni-kamaytirish, boshqarish va tashkil qilish munosabatlarini tajriba yo’li bilan tyekshirib bo’lmaydi.
   

Ilmiy ishda ijtimoiy tuzulmadagi qarama-qarshiliklar, ijtimoiy muammolar ryeal ifoda etilishi lozim. Ilmiy muammoning qo’yilishi ayni shu soha uchun kyerakli bo’lgan bilimlar doirasidan chyetga chiqish, bu bilimlar chyegarasini kyengaytirish dyemakdir. Ba’zan muayyan va hozirgacha ma’lum bilimlar doirasida hamisha ham ijtimoiy muammo vaziyatlari hal etilayvyermaydi. SHu sababdan ham ko’pincha bilimlarga bo’lgan ehtiyojlar ham o’sa boradi. Ko’pincha ijtimoiy psixologik tadqiqotlar faqat nazariy umumlashmalar ishlab chiqibgina qolmasdan, balki ijtimoiy muammo vaziyatini hal etishning konkryet amaliy tavsiyalarini ham ishlab chiqadi. Masalan, madaniy-marifiy muassasalar kadrlarning ko’nimsizligi masalasini o’rganishga bag’ishlangan ijtimoiy psixologik tadqiqotni nazariy umumlashmalar asosida hal etish mumkin. Bir jihatdan, bu ijtimoiy muammo vaziyatini kyeltirib chiqargan shart-sharoitlar atroflicha tahlil etilib, nazariy xulosalar ilgari surilsa, ikkinchi jihatdan bu vaziyatni bartaraf etishning dolzarb yo’l-yo’riqlari tavsiya etiladi. YUzaga kyelgan ijtimoiy muammo ma’lum bo’lgan amaliy vositalar bilan hal etilmasa, ilimga, tadqiqot o’tkazilishiga murojaat qilinadi. Bu murojaat ilmda ijtimoiy byurtma dyeb ataladi. SHunday qilib, ijtimoiy psixologik tadqiqotlar ikki yo’nalishda: