|
4. Мавзу Тафаккрни Экспериментал усуллар ёрдамида тадқиқот этиш.
Шуни таъкидлаш лозимки, қатор ўзбек психологлари ҳам тафаккур ва унинг мустақиллиги муаммоси устида иш олиб борганлар.
Ушбу соҳада ўзбек психологларидан э.Р.Розиев ишларини батафсил қараб чиқамиз. Унинг тадқиқотларида ақлнинг энг муҳим сифатларидан - тафаккурнинг мустақиллиги ажратилади. Муаллиф тафаккурнинг бу муҳим сифатини қуйидагича белгилайди: "Тафаккурнинг мустақиллиги деганда, кишининг шахсий ташаббуси билан ўз олдига конкрет мақсад, яъни вазифалар қўя билиши, улар юзасидан амалий ва илмий характердаги фарз (гипотеза)лар қилиш, натижани кўз олдига келтира олиши, қўйилган вазифани ҳеч кимнинг кўмагисиз кўрсатмасиз, ўзининг ақлий изланиши туфайли турли йўл, усул ва воситалар топиб мустақил равишда ҳал қилишдан иборат ақпий қобилиятни тушуниш керак".
3. ТАФАККУРНИ РИВОЖЛАНТИРУВЧИ ЎЙИНЛАР, МАШҚЛАР ВА МЕТОДИКАЛАР
1.Тафаккурнинг ригидлиги
Ушбу методика тафаккурнинг флексибиллигини аниқлаш ва ривожлантиришга мўлжалланган бўлиб, унга қарама-қарши бўлган ҳусусият - тафаккурнинг ригидлигидир. Уни ўтказиш учун секундомер ва бир неча машқлар керак.
Ўқувчиларига ечиш учун 10 та оддий арифметик мисол берилади.
Мисоллар номери
|
Мисол шарти
|
Идишдаги суюқлик литр
|
Зарур бўлган суюқлик
|
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
|
-
14
14
28
31
18
23
15
28
28
14
|
29
59
163
43
61
59
49
39
76
48
36
|
3
10
25
10
4
7
3
3
3
4
8
|
20
25
99
5
22
27
20
18
25
12
6
|
Ўқувчиларга қуйидаги йўриқнома берилади: "Берилаётган мисолларда уч хил катталикдаги идишларда зарур бўлган суюкликни ўлчаш зарур. Мисолларни кетма-кетликда ечинг, ҳар бир мисолга 2 минут вақт берилади. Агар 2 минут ичида ичида еча олмасангиз, кейинги мисолга ўтиб кетаверинг. Келинг, мисол учун 1 мисолни ечиб кўрамиз: 14, 59, 10л катталикда идишлар бор. Сиз 25л суюқликни ўлчашингиз лозим. Идишда ҳеч қандай ўлчамни кўрсатувчи белгилар мавжуд эмас. Демак, 25л суюқликни ўлчаш учун 59 литрли идишдан 2 марта 10 литрдан ва 1 марта 14 литр суюқлик кўшиб оламиз:
59-10-10-14=25л.
Болалар! Ушбу мисолларни ечаётганингизда сиз образли қилиб ушбу суюқликларни қандай ўлчашингизни кўз олдингизга келтиришингиз лозим. Сизга берилган идишлар ёрдамида эса сиз тежамкорлик билан мисолни ечишингиз мумкин".
Ушбу методикани ечиш жараёни икки қисмдан: 1-5 мисоллар - йўналиш берувчи ва 6-10 масалалар инқирозли бўлиб, уларнинг инқирозли деб аталишининг сабаби эса осон ва мураккабусулда ечилишидадир.
Масалан: 6-мисол. Мураккаб: 49-23-3-3=20; 23-3=20 эса оддий усул. Ва ниҳоят, 8-масалада битта оддий ечим мавжуд бўлиб у индикатор масала деб аталади. У эса лакмус қоуозидай ўқувчиларнинг тафаккурини ригидлигини намоён қилади. 6-7 масалани мураккаб йўл билан ечиш ўқувчиларни берилган йўлланмага тез берилувчанлигини намоён қилса, 9-10 масалаларни мураккаб йўл билан ечиш эса йўлланмани мустаҳкамлигидан далолат бериб, 8 масаланинг ечилиш ёки ечилмаслиги тафаккурнинг индикатори бўлиб хизмат қилади.
Ушбу масалалар ечилгач, ечилган масалалар таҳлили ўтказилиб, мураккаб ва оддий йўл билан ечилган масалалар ҳисобланади. Масалан, ўқувчи 6 дан 10 масалагача 6, 7 масалани мураккаб йўл билан ечган бўлса, қолганини эса оддий йўл билан ечган. Биз ўқувчининг тафаккурининг ригидлиги 40% тенг эканлигини аниқлаймиз.
Бунда:
6- мураккаб
7- мураккаб
8-оддий-100%
9- оддий
10-оддий
ташкил этади. (%ҳисобида ригидликни аниқлаш биз томони-миздан киритилган У.Е.) Китобдаушбу методикага бошқачароқ ишлов берилади, яъни 8-масалани ечган ўқувчилар флексибил тафаккурга ва ечмаганлар ригидлик гуруҳига кирадилар.
2.Ижодий тафаккур
Ўқувчиларда ижодий тафаккурни шакллантиришда ижодий вазифалар ёки масалаларни бериш билан бирга ёрдамчи топшириқни ҳам бериш яхши самара беради. Қуйида келтирилган методикамизда ижодий масалаларни ечишда ёрдамчи топшириқларнинг аҳамиятини кўришимиз мумкин.
Топшириқни бажариш жараёнида ўқувчилар контроль ва тажриба гурухларига бўлинадилар. Тажриба гуруҳларидаги ўқувчилар 6 та гугурт чопидан 4 та бир ҳил катталикдаги , учбурчакларни ясашлари лозим. Контроль гуруҳ ўқувчиларига эса маълум микдордаги гугурт ёки сигарет қутичаларини маълум бир майдонга тахлаш топшириуи берилади. Топшириқни бажариб бўлгач, топшириқлар бир-бири билан алмаштирилади.
"Тажриба гуруҳининг ўқувчилари гугурт чўплари билан етар^ли даражада бош қотришгач, уларда топшириқни тўури ёки шогўгри ечишгани бўйича шубҳа тууилиши мумкин бўлиб турган пайтда уларга гугурт қутичалари билан ечиладиган топоифиқ топширилади. Иккинчи топшириқ ечилгач, яна бирипнчи топшириққа қайтилади. Бу методика ўз ўрнида берилган тўури йўлланманинг роли ниҳоятда катта эканлпнгини кўрсатади.
М-Я.Пономарев тадқиқотларидан олинган натижалар шунш кўрсатадики, аввал муваффақиятсиз бўлган топшириқ қўшшмча, мустаҳкамловчи топшириқни қизиқиш тугамасдан аввалл берилиши билан ечими муваффақиятли топилаётган топи^ириқни ечиш мумкинлигини кўрсатган. Олинган нати9К1парни қайта ишлашда у ёки бу топшириққа кетган вақт зҳисобга олинади. Бунда тажриба гуруҳидаги ўқувчиларни биршши топшириқни кўмакчи топширикдан аввал ечиш учун кетгаан вак^ ва иккинчи топшириқдан сўнг қайта биринчи топшмриққа кетган вақг ҳисобга олинади.
Олинган натижаларни куйидаги жадвалга жойлаштириш мумк:ии:
Ушбу методика интуитсияни ривожланишга, ҳамда асосни топшб, мураккаб муаммоларни ечиш ҳусусиятини ривожпактириш имкониятини беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
