Ekskursiya xizmatini tayyorlash texnologiyasi reja

Hikoya va individual matn. Hikoyaning muvaffaqiyati individual matnning qay darajada sodda nutq tarkibiga yaqinligiga va gidning nutq qobiliyatlari qanchalik hisobga olinganligi bilan o‘lchanadi. Matnlarning ongimizga ta’siri darajasi ko‘p sabab va shartlarga bog‘liq (mantiq, isbot, mavzu, axborotning yangiligi, notiqning psixologik aloqaga kira olishi qobiliyati va b.). Biroq nutqda uning xususiyatlari, tarkibiy tuzilmasi, o‘ziga xosligi ham muhimdir.
Bir xil mavzuga oid gidlarning individual matni mazmunida, ma’lumotni yoritishda, tarixiy hodisalar, faktlarni baholashda o‘xshashlik bo‘ladi. Gidning individualligi nimada namoyon bo‘ladi? Gidlar bir mavzudagi ekskursiya xizmatini o‘tkazishda bir xil narsani turlicha hikoya qiladilar. Ular hikoyasi mazmunan bir xil bo‘lsada, so‘z boyligidan foydalanish shakli, hissiyotlilik darajasi turlicha bo‘ladi. Ekskursiya metodikasi giddan individual matnni tayyorlashida oddiy ma’ruzachi va gidning nutqi orasidagi farqni anglashni talab etadi. Ekskursiya xizmati davomida ko‘rsatilishi zarur bo‘lgan ob’ektlar gidni «shoshiltiradi», 2-3 soat davomida ekskursantlarning tik oyoqda va ochiq havoda bo‘lishi gidlarni qisqa gapirishga, guruh oldida turgan ob’ektlarni aniq tavsiflashga, hodisalarni lo‘nda hikoya qilishga majbur qiladi.
Gid hikoyasining davomiyligi ob’ekt o‘ziga jalb qila olishi mumkin bo‘lgan vaqtdan ziyod bo‘lmasligi, ko‘p holda bu jarayon 5-7 daqiqani tashkil etadi. Agar bu vaqtga rioya etilmasa, hikoya qanchalik jonli bo‘lmasin, hech qanday usullar ekskursantlar diqqat-e’tiborini tiklay olmaydi. Shuning uchun, uslubiy adabiyotlarda «ob’ekt tili» degan atama ishlatiladi. Gidning asosiy vazifalaridan biri ham ob’ektni «gapirtira olishi»dir.
Individual matndan foydalanish texnikasi. Gid ma’ruzachi kabi ekskursiya xizmati jarayonida o‘zining individual matnidan foydalanishi mumkin. Undan foydalanish qulay bo‘lishi uchun hikoyaning «mag‘zi»ni maxsus kartochkalarga yozib qo‘yish tavsiya etiladi(masalan, sitatalar, tarixiy sanalar). Har bir mavzuosti bo‘yicha bir nechta kartochkalar to‘ldiradi (asosiy savollar soniga qarab). Ekskursiya xizmati jarayonida gid kartochkalarni to‘liq o‘qimasdan faqatgina ko‘z tashlab, hikoyaning mazmunini eslab olish uchun foydalanadi. Agar ekskursiya jarayonida ob’ektlar orasida tanaffus katta bo‘lsa, gid kartochkaga yana bir marotaba ko‘z tashlab, hikoya ma’lumotlarini eslab olishi mumkin. Sitatalar, badiiy asarlardan parchalar, adabiy montaj usulining asosi hisoblanib, ular kartochkaga qarab to‘liq o‘qilishi mumkin.
Kartochka foydalanish uchun qulay bo‘lishi uchun unchalik katta bo‘lmagan hajm, oddiy oq qog‘ozning 1\4 qismi bo‘lib, ko‘p marotaba ishlatishga qo‘l keladigan qilib tayyorlanadi. Kartochkalar mavzuostilarni yoritilishi ketma- ketligiga qarab raqamlanadi va ekskursiyadan oldin taxlanadi. Kartochkalar gidning qo‘lida turadi, gidning bilimiga bo‘lgan ishonchini orttiradi. Kartochkadan foydalanish har bir gidning o‘z ixtiyori bo‘lib, tajriba oshishi bilan unga bo‘lgan ehtiyoj ham yo‘qoladi.