Экология ва тмқ фанига кириш ва унинг тарихи

Экология фанига хисса қўшган чет эллик олимлар

• Карл Линнейнинг (1707—1778) илмий асарларида ўсимликлар ва ҳайвонларнинг сунъий системаси ёритилади. Унинг бу соҳадаги фикрлари «Табиат системаси» («Система природь1» — 1735), «Ботаника фалсафаси» («Философия ботаники» — 1751) ва «Ўсимлик турлари» («Видм растений» — 1753) каби асарларида баён қилинган. У табиатни учга: минераллар, ўсимликлар ва ҳайвонлар гуруҳига ажратади ҳамда булар орасидаги ўзаро боғлиқликни кўрсатади

Ҳозирги вақтда экологиянинг маъноси кенгайиб, у экосистемалар тўғрисидаги фанга айланган

• Система деганда, бир-бирига тартибли таъсир қиладиган ва бир—бири билан боғланган компонентлар бутунлигини тушунамиз. Экология организмларни, экосистемалар ва биосферагача бўлган объектларни ўрганади.
• Организмлар биргаликда ўсиб, популяция ҳосил қилади. Популяциялар эса биоценозга киради, биоценозлар абиотик муҳит билан алоқага кириб, экологик системани ташкил қилади. Энг катта экологик система- биосферадир.
• Популяция бир турга мансуб индивидларнинг маълум бир территориядаги тарқалганлигидир. Биосфера — тирик организмларнинг ер физик муҳити билан ҳосил қилган бирлигидир.

Популяциялар, турлар, биоценоз, биогеоценоз, биосфера каби тушунчалар экология фанининг манбаи ҳисобланади. Шунинг учун ҳам экология 4 та бўлимга бўлиб ўрганилади:

• 1. Аут экология - «аутос» - юнонча сўз бўлиб «ўзи» деган маънони беради. Айрим турларнинг улар яшаб турган муҳит билан муносабатини, турларининг қандай муҳитга кўпроқ мослашганлигини ўрганади.
• 2. Популяциялар екологияси - «популясон» - французча сўз бўлиб, «аҳоли» деган маънони беради. Популяциялар тузилмаси, динамикаси, маълум шароитларда турли организмлар сонининг ўзгариш сабабларини текширади.
• 3. Син экология - «син» дегани юнонча сўз бўлиб, «биргаликда» деган маънони беради. Биогеоценозларнинг тузилиши ва хоссаларини, айрим ўсимлик ва ҳайвон турларининг ўзаро алоқаларини ҳамда уларнинг ташқи муҳит билан бўлган муносабатларини ўрганади.
• 4. Экосистемаларни тадқиқ қилишнинг ривожланиши екологиянинг янги бир бўлимини, яъни биосфера (юнонча «биос»-ҳаёт; «сфера»-шар) хақидаги таълимотни вужудга келтирди. Бу таълимот асосчиси В.И.Вернадский ҳисобланади. Биосфера сайёрамиздаги «ҳаёт қобиғи» ҳисобланиб, тирик организмларнинг ўз аро чамбарчас алоқа ва муносабатларидан иборат мураккаб экосистемалар мажмуини ташкил етади. Ҳозирги замон экологиясининг мазмунини қуйидаги биологик спектр тузилишида ёзса бўлади.