Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

6.5. Dozimetrik va radiometrik nazorat olib borishda qo‘llaniladigan tekshirish usullari 
Dozimetrik va radiometrik nazoratini olib borish asosida ionlovchi nurlanishni qayd qilish 
yotadigan instrumental tekshiruvlardan foydalanishga asoslanadi. 
Ionlovchi nurlanishni qayd qilish usullarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: 
1. fizikaviy, ionlashtiruvchi, sintilyasion, kalorimetrik, spektrometrik 
2. kimyoviy, fotografik, radiokimyoviy 
3. biologik, aholini salomatlik holatini baholash, eksperimental 
Fizikaviy usullari 
 1. Ionizatsiya usuli. 
Bu usul Geyger-Myuller hisoblagichini to‘ldiradigan gazning 
ionizatsiyalanish samarasini qayd qilinishiga asoslangan. Ionlanish natijasida hisoblagichni 
darajalanishi yoki ular zaryadlari potensialining kamayishiga olib keladi. Hisoblagichga priborni 
pasportida ko‘rsatilgan muayyan ish kuchlanish berilganda hisoblagichni darajalanishidan kelib 
chiqadi. 
Geyger-Myuller hisoblagichi yordamida beta-zarrachalari, gamma-kvant, shuningdek rentgen 
nurlari qayd qilinadi qattiq turdagi nurlarni dozimetriya va dozimetriyasi. 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
62 
2. Sintilyasion usul.
Ba’zi bir moddalar (rux sulfid, stilben, antratsit) ionizatsion nurlanishi 
ta’siri ostida yorug‘lik va sintilyasion portlash hosil qilishiga asoslangan. Sintilyasiya intensivligi 
ionlovchi nur instensivligiga proporsional bo‘ladi, buni FEU ushlab olib va hisoblash uskunasiga 
qayd qilinadigan elektr tokiga aylanadi. Bu usul har xil nurlanishlarni aniqlashda ishlatiladi.
3. Kalorimetriya usuli.
Bu usul nurlanish energiyasining kalorimetik tanasida yutilib unda 
issiqlik energiyasiga aylanishiga asoslangan. 
Alfa nurlarini kalorimetrik usulda o‘lchash osonroq. Chunki ular kalorimetr tanasiga to‘liq 
yutiladi. Ko‘proq dozimetriyada qo‘llaniladi.