Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

6.4. Ionlovchi nurlanish manbalaridan foydalanganda sanitariya-dozimetriya nazorati 
Ionlovchi nurlarni yuqori biologik faollikka ega bo‘lishiga qaramay bir qancha vaziyatlarda 
tibbiyot tufayli ionlovchi nur manbalarini inson faoliyatining har qanday sohalarida qo‘llanilishi 
ko‘paymoqda va haqiqatda ham ionlovchi nurlanish bilan kontaktda bo‘lish muhim kasbiy omil 
bo‘lib qolgan shaxslar soni ko‘paymoqda. 
Ionlovchi nurlanish manbalari bilan aholini kontakti ehtimoli va darajasini hisobga olib 
barcha aholi 2 kategoriyaga bo‘linadi. 
A-kategoriya
ionlovchi nurlanish manbalari bilan bevosita aloqada bo‘luvchi xodimlar. 
B-kategoriya
-aholini chegaralangan qismi demak ionlovchi nurlanish manbalari bilan kasb 
tufayli bog‘liq emas lekin uni ta’sir qilish sohasida bo‘ladigan aholi 
Ionlovchi nurlanish manbalarini qo‘llash yo‘nalishlarining ko‘payishi halq xo‘jaligining har 
xil sohalarida ionlovchi nurlanish manbalarini qo‘llashda nazorat olib borish shu bilan birga Davlat 
sanitariya nazorati tashkilotlari tomonidan ham nazorat olib borish kerakligini bildiradi. 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
60 
Sanitariya-dozimetrik nazoratga kiradi: 
- radiologik ob’yektlarni qurishda va rekonstruksiya qilishda ogohlantiruvchi sanitariya 
nazorati olib borish; 
- qo‘llanilayotgan ionlovchi nurlarning manbalari va faoliyat yuritayotgan radiologik 
ob’yektlarni qayd qilish; 
- har xil aholi guruhlarini nurlanish dozasini o‘lchash va baholash; 
- tashqi muhitda, ishlab chiqarish va yashash xonalarini tabiiy va texnogen radiaktiv 
birikmalarni tutganligini nazorat qilish; 
- radiatsion avariyalar sodir bo‘lgan holatlarida radionuklidlarni amaldagi darajalarini 
aniqlash va vaqtinchalik ruxsat qilinadigan darajalarini o‘rnatish; 
- radiaktiv birikmalarni tashish va saqlashga bo‘lgan nazorat; 
- kasbiy nurlanishga duch keladigan shaxslarni sonini va tibbiy ko‘rik vaqtini nazorat qilish. 
Ionlovchi nurlanish manbalarini qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan radiatsion havflarni 
kamaytirish dunyo amaliyotida qabul qilingan 3 ta asosiy prinsipga asoslanadi: 
-ionlovchi nurlanish manbalaridan nurlanish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha faoliyat agar u 
ishdan foydadan ko‘ra zarari ko‘p bo‘ladigan bo‘lsa bajarilmasligi kerak; 
-iloji boricha shaxsiy doza miqdori va nurlangan shaxslar soni kam bo‘lishi kerak; 
-ionlovchi nurlanish manbalari bilan faoliyat yuritayotgan shaxslarning nurlanishi ruxsat 
qilingan doza atrofidan oshmasligi kerak. 
Ionlovchi nurlanish manbalarini qo‘llashda gigienik sharoitlarni belgilab beruvchi asosiy 
hujjat “Radiatsion havfsizlik me’yorlari va radiatsion havfsizlik sanitar taminotining asoslari” O‘zR 
SSV tomonidan 05.012006 da buyruqi hisoblanadi. 
Inson faoliyatining turli sohalarida qo‘llaniladigan ionlovchi nur manbalari 2 ta guruhga 
bo‘linadi: ochiq va yopiq nurlantirish manbalari