Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

kifoz,
ko‘krak qismidagi fiziologik egilmaning orqag‘a qarab jadal egilishi yoki bel 
qismidagi egilmaning oldinga qarab egilishi- 
lordoz
shaklida o‘zgarishi mumkin. Bunday 
o‘zgarishlar bola o‘sishi va rivojlanishiga ta’sir qiladigan eng salbiy omillardan hisoblanadi. 
Jismonan etilmaga bolalarda suyak sistemasi noto‘g‘ririvojlanishi tufayli qator 
o‘zgarishlar (elkasi qisilgan yoki bukchaygan, boshi tushgan, ko‘krag yassi, ichiga kirgan va boshqa 
holatlarni uchratish mumkin) 
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaning skeleti ko‘p darajada tog‘ay to‘qimasidan iborat 
bo‘ladi, shu sababli, b’zi holatlarda (tana vaziyati noto‘g‘riligida, uzoq vaqt tik turganda, 
o‘tirganda, o‘rin-joy noqulay bo‘lganda) salga o‘zgaradi. Agar shu holatlar hisobga olinmasas va 
bola jismonan to‘g‘ri tarbiyalanmasa, uning qomatida nuqsonlar paydo bo‘ladi. 
Bola hayotining birinchi yilidan boshlab oyoq kafti gumbazi (tovoni) shakllana boradi. 
Oyoq kafti gumbazining rivojlanishiga qarab-to‘g‘ri shakllangan, yassilashishga moyil va yassi 
bo‘ladi. 
Oyoq kafti gumbazining shakllanishi
. Tovon shaklini aniqlash uchun tovon qismini kaft 
qismi bilan bog‘lovchi oraliqqa va uning kengligiga ahamiyati beriladi. Buning uchun har xil 
bo‘yoqlardan foydalanib, uning izini olish mumkin (plantografiya): tekshiriluvchi oyog‘ini bir 
yarim xlorli temir birikmasining 1% suvdagi eritmasi bilan namlangan mato ustiga qo‘yadi so‘ng 
0,5% tanining spirtdagi eritmasi bilan namlangan qog‘oz ustida turadi. Bunda bola butun og‘irligini 
tekshirilayotgan oyog‘iga solishi kerak. Olingan shakl quritilib, tegishli belgilar qo‘yilgach, tahlil 
qilinadi. Shakli tushgan tovonning kengligi (a), tovoning perpindikuryal kengligiga (a+b) nisbati 
foizlar hisobida olinadi. Agar shakli tushgan tovonning kengligi umumiy kengligining 50% gacha 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
174 
bo‘lsa, to‘g‘ri rivojlangan, 50-60% yassilanishga moyil, 60% dan yuqori bo‘lsa, yassi tovon 
deyiladi. 
Oyoq shaklini aniqlash uchun tekshiriluvchi tovonni birlashtirgan holda to‘g‘ri turishi 
kerak. Oyoqlar to‘g‘ri rivojlanganida tizza bo‘g‘imida birlashib turadi. «0» shaklidagi holatda esa 
tizzalar birlashmaydi. «X» shaklidagi holatida bir oyoqning tizzasi ikkinchisining ustiga chiqib 
turadi. 
Teri ostidagi yog‘ qatlamining yig‘ilishiga qarab, bolaning to‘laligiga baho berish 
mumkin. Yog‘ qatlamining rivojlanganligi suyak sathiga hamda yog‘ qatlami qalinligiga qarab 
aniqlanadi. Kam miqdorda yog‘ qatlami bo‘lsa (1 darajali), bunda bilak va qovurg‘a suyaklarning 
qirralar aniq ifodalanadi, qorin tortilgan, teri ostidagi yog‘ qatlami juda yupqa, go‘yo teri ostida 
yog‘ qatlami yo‘qdek. 
Suyaklar sathi silliqlashgan bo‘lasa, teri ostida ozroq yog‘ qatlami borligi sezilsa, 
oragnizmda yog‘ning yig‘ilishi o‘rtacha hisoblanadi. Yog‘ miqdori ko‘p bo‘lganda suyak sathi 
sezilarli darajada silliqlashgan, tana ko‘rinishi dumaloq, yog‘ qatlami rivojlangan bo‘ladi. 
Teri ostidagi yog‘ qatlamini qo‘l bilan hamda suriluvchi pargar bilan ham aniqlasa bo‘ladi. 
Yog‘ qatlamini qorin bo‘shlig‘ining chekkalaridan kindik bo‘ylab, ko‘krak bezidan 2-3 sm pastdan 
hamda ko‘krak tagidan aniqlanadi. Yog‘ qatlamining rivojlanishiga baho berishda bolaning yoshini, 
jinsini hisobga olsh zarur.