Экология ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш

 
 

---

26 
4.4. Ишлаб чиқариш муносабатлари узгаришининг инсон 
мослашишига таъсири 
Кишилик жамиятида ишлаб чиқарувчи кучлар ривожланган сайин ишлаб чиқариш 
мунсоабатлари ҳам узгаради. Бундайшароитда инсон омилининг роли ортиб, унинг 
мослашиш-бунѐдкорлик имкониятлари кучаяди. Инсон омилини 
аоллаштиришнинг муҳим шартларидан бири булган ижтимоий мослашиш фан-техника 
тараққиѐти ютукдари хужалик юритишнинг иқтисодий механизмлари устунликлари 
билан уйрунлашадиган шароитларда муваффақиятли амалга ошади. Фан-техника 
тараққиѐтини жадаллаштириш инсон биологик-ижтимоий табиатининг атроф-муҳитга 
мослашиши учун тамоман янги имкониятларни юзага келтириб, унинг жисмоний ва 
интеллектуал имкониятларига таъсир этади. 
Инсоннинг мослашиш муаммосини унинг ижтимоий ва биологик жиҳатлари 
яхлитлиги асосида қараб чиқиш керақ Ижтимоий ва руҳий-жисмоний мослашишлар 
узаро боглиқ жараѐндир. Диалектик узаро таъсир туфайли бу жараѐнлар инсон 
турмушининг барча ижтимоий ва табиий-биологик томонларини қамраб олиб, атроф-
муҳит аҳволига боглиқ булади. 
Барча тирик мавжуждотнинг атроф-муҳит билан муносбаталарида ташқи 
муҳитнинг организмга таъсири организм фаолияти учун зарур ресурсларни олиш, атроф-
муҳитни узгартириш хусусида сиртдан олинаѐтган маълумотларга муносбат асосий 
унсурлардандир. Ноорганик муҳит барча организмларга яхлит тарзда таъсир курсатади. 
Айни чорда ҳар бир тоифадаги мавжудот ва алоҳида организм ҳам ноорганиқ ҳам 
органик табиий муҳитнинг таъсирида булади. 
Кишилар томонидан муайян тажрибанинг узлаштирилиши уларнинг мух;итга 
муносабатида узига хосликни шакллантирган. Генотипда узига хос инстинктив 
шаклларда бу мухитни узлаштириш ва идрок қилишнинг йуқлиги инсоннинг муҳитга 
муносабатини, табиий узига хосликни келтириб чиқаради. Унинг феъл-атвори азалдан
муҳитга мослашмаган, ҳаракатлари муҳит томонидан узил-кесил белгилаб қуйилган 
эмас, балки шахсий тажриба орттириш мобаинида муҳитга мослашишдир. Ана шуларга 
мувофиқ инсониятнинг генетик жамрармаси ижтимоии фаолият давомида узини намоѐн 
этади, табиий лаѐқатларнинг онгли фаолиятга айланиши давомида инсоний маданиятни 
бойитади ва табиатни янада узгартириш учун асос яратади. Ушбу жараѐн инсоннинг 
биологик ранг-баранглигини кенгайтиришга олиб келсада, у ижтимоии омиллар, 
ижтимоии тараққиѐт жараѐнлари таъсири билан белгиланади. Шуни айтиш лозимки, у 
фақат биологик куринишда эмас, балки мазмунга кура, фан ва жамиятдаги ишлаб 
чиқарувчи кучлар тараққиѐти билан белгиланадиган ижтимоии жараѐн ҳисобланади. 
Табиатда биологик мослашиш урнига булган ва инсоният ривожланишида етакчи 
уринни эгаллаган ижтимоии куникиш инсоннинг табиий ва ижтимоии муҳитга фаол 
муносбатидир. Лекин инсон фаолияти ижтимоии ва биологик жиҳатларнинг яхлит 
ҳолида ҳамда диалектик узаро таъсирида биологик мослашиш ҳам алох;ида уринга эга. 
Барча тирик мавжудодлар ҳаѐтига асос булувчи биологикжараѐнларнинг ролики 
инкор қилиб булмайди. Киши организми бужараѐнларга буйсунаркан, биологик 
мослашишни 
бошдан 
кечиради. 
Инсоннинг 
зот 
сифатидаги 
биологияси 
ижтимоиимуносабатлар ривожланган ва атроф-муҳитдаги шароитларузгарган сайин
такомиллашиб, организмнинг шароитларгамослашишидаўзаксини топади.