Ekologik xavfsizlik. Environmental safety

Biologik omil  – soz holatdagi yoki ishga layoqatli ob’ektning buzilishini keltirib 
chiqariladigan organizmlar yoki jamoalar. 
Biom  –  biosferaning  o’simlikning  qandaydir  asosiy  turi  bilan  yoki  landshaftning 
boshqa  o’ziga  xos  xususiyati  bilan  tavsiflanuvchi  yirik  regional  yoki  subkontinental 

---

 
134 
bo’linmasi. 
Biomassa  –  bir  turdagi  individ,  turlar  guruhi  yoki  o’simlik,  mikroorganizm  va 
hayvon  jamoalarining  o’zi  o’sib  yoki  o’simlik,  mikroorganizm  va  hayvon 
jamoalarining  o’zi  o’sib  yoki  yashab  turgan  yer  yuzasi  yoki  muhit  hajmi  birligiga 
to’g’ri  keladigan  umumiy  vazni;  ko’pincha  ho’l  yoki  quruq  moddalar  holida 
ifodalanadi  (g/m
2
,  kg/ga,  g/m
3
...).  fitomassa,  zoomassa,  mikroorganizmlar  massasi 
farqlanadi. 
Biosfera  –  aktiv  hayot  sohasi,  atmosferaning  quyi  qismini,  gidrosferani  va 
litosferaning ustki qismini o’z ichiga oladi. ―Biosfera‖ termini 1875 yilda kiritilgan. 
Quyidagilar biosfera evolyutsiyasining asosiy omillari hisoblanadi: abiotik (geologik, 
kosmik); biotik  (o’zgaruvchanlik,  ya’ni  mutatsiyalar, irsiyat,  yashash uchun kurash, 
babiiy tanlanish); shuningdek, antropogen omillar. 
Biota  –  ma’lum  bir  chegara  doirasida  tarqalgan  o’simlik,  hayvon  va 
mikroorganizmlarning  turlari  kompleksi.  Biotsenozdan  farqli  ravishda,  biotada 
turlararo ekologik aloqalar bo’lmaydi. 
Biotop – yer yuzasi (quruqlik yoki suv havzasi) ning muhit sharoiti bir xil bo’lib, 
biotsenoz  egallangan  qismi.  Yerning  asosiy  biotoplari:  dengiz  va  okeanlar  –  71%; 
tog’  va  cho’llar  –  16  %;  muzliklar,  changalzor,  o’rmonlar  –  8  %;  ishlov  berishga 
yaroqli yerlar – 5%. 
Biotsenoz  –  quruqlik  yoki  suv  havzasining  ma’lum  qismida  o’sadigan  va 
yashaydigan,  o’zaro  munosabatda  bo’lib,  tashqi  muhit  sharoitiga  moslashgan 
o’simlik,  hayvonlar  va  mikroorganizmlar  komkleksi  (masalan,  ko’l,  o’rmon 
biotsenozi). 
Bonitet  –  xo’jalik  nuqtai  nazaridan  ahamiyatli  bo’lgan  ob’ektlar  yoki 
o’rmonzorlarning,  ularni  boshqa  o’xshash  tuzilmalardan  farqlovchi  tavsifi  (o’rmon 
boniteti, tuproq boniteti). 
Vitasfera  –  biosferaning  hozir  yashayotgan  organizmlarning  hamda  ular 
tomonidan  biogen  aylanishga  tortiladigan  atmosfera,  gidrosfera  va  litosferaning  bir 
qismini oluvchi qatlami. 
Genofond  –  turlar  qandaydir  guruhi  genlari  yig’indisidan  iborat  nasliy  axborot. 

---

 
135 
Ba’zan, genofond deganda, tirik organizmlar turlarining butun jami tushuniladi. 
Geosferalar  –  yerni  tashkil  qilgan,  fizik  xossalari  va  kimyoviy  tarkibiga  ko’ra 
farq  qiladigan  konsentrik  qobiqlar.  Magnitosfera,  atmosfera,  gidrosfera,  litosfera, 
mantiya va yer yadrosi farqlanadi.