Ekologik omillar

1. Neytralizm — birga yashaydigan organizmlar bir-biriga hech qanday ta'sir ko'rsatmaydi.
2. Antibioz — birga yashaydigan ikki organizmlar-ning bittasi yoki ikkalasi ham salbiy ta'sir ostida bo'lishadi.
3. Simbioz — bunda ikki organizmning bar ikkalasi yoki bittasi birga yashashdan o'ziga foyda oladi.
Antibioz va simbioz bog'lanishlarning tabiiy tanlanishda ahamiyati juda katta bo'lgani uchun ular bilan quyida batafsil tanishamiz:
Antibioz — antogonizm, salbiy bog'lanish bo'lib, ularni quyidagi shakllarga ajratish mumkin.
1.O'zaro raqobat.
2.Parazitizm.
3.Yirtqichlik.
Organizmlarning o'zaro raqobati (konkurensiya). O'simliklar hayvonlardan farqli ravishda energiyani birdan-bir asosiy manba-fotosintez orqali oladi. Shuning uchun ham o'simliklarda raqobat birinchi navbatda «yorug'lik uchun kurash» sifatida namoyon bo'ladi. Soyada o'sadigan o'simliklarda yorug'lik kam bo'lganida ham fotosintezlash mexanizmlari paydo bo'lgan. O'simliklarda ovqat resurslari uchun ham kuchli raqobat mayjuddir. Agar ovqat yetishmasa birga o'sa-yotgan o'simlik va hayvonlar bir-biriga zararli ta'sir ko'rsatadi. Raqobatning bu shakli rus olimi G. F. Gauze tomonidan yaxshi o'rganilgan. U infu-zoriyalarning ikki turini bir xil sharoit va bir xil mubitda o'stirib, biroz vaqtdan keyin ulardan faqat birining qolishini aniqladi. Bunda ikki turga mansub infuzoriyalar bir-biriga hecli qanday zararli ta'sir ko'rsatmaydi, faqat ularning ko'payish jadalligi bar xil. Shunday qilib, bir xil sharoitda birga yashayotgan va bir xil ovqat bilan ovqatlanadigan organ! zmlardan qaysi bin tez ko'paysa o'zaro raqobatda bo'lsa shu yutib chiqadi.
Raqobatning yana bir ko'rinishida organizmlar o'zi sintezlaydigan kimyoviy moddalari ta'sirida boshqalarining o'sishiga, ko'payishiga to'sqinlik qila-di. Masalan, zamburug'lar antibiotiklar ta'sirida mikroorganizmlar o'sishini to'xtatib qo'yadi.
Parazitizm. Har xil turga mansub organizmlarning o'zaro munosabatlari shakli bo'lib, bunda bir organizm (parazit) ikkinchi organizmdan (xo'jayin) yashash muhiti va ovqat manbai sifatida foydalanadi. Parazitlar hayvonlaniing har xil a'zolarida (ten, ichki organlar, qon, limfa suyuqligi va boshqalarda) yashashga moslashishi mumkin. Ularda parazit hayot kechirishga moslashishni ta'minlovchi so'rg'ichlar, maxsus og'iz apparati, ilmoqchalari va shunga o'xshash moslamalar rivojlanadi. Xo'jayin organizmida hamda parazitlarga qarshi har xil himoya mexa­nizmlari paydo bo'ladi. O'simlik va fitofaglar (o'simliklar organizmlar), shumngdek o'simlik va uning parazitlari o'rtasida ham murakkab o'zaro ta'sirlar kuzatiladi. O'simliklarda ularning parazitlarini o'ldiruvchi kimyoviy moddalar hosil bo'lishi mumkin. Masalan, o'simliklar zambu­rug'lar yoki bakteriyalar bilan zarari-aHganda ularga qarshi fitoaleksin deb ataluvchi antibiotiklarni ishlab chiqaradi.
Yirtqichlik — bunda bir organizm o'z o'ljasiga hujum qilib, undan ovqat manbai sifatida foydalana­di, bu munosabat ko'pincha o'ljaning o'lmi bilan tugaydi.
Simbioz —ijobiy o'zaro bog'lanishlar bo'lib, uning quyidagi asosiy shakllari mayjud:
1. Mutualizm.
2. Hamsoyalik.
3. Kommensalizm (hamtovoqlik).