Ekinshi tu’r fazaliq o’tiwler. Erenfest ten’lemeleri

Ekinshi tu’r fazaliq o’tiwler.Erenfest ten’lemeleri.
Fazalar araliq shegeranin’ boliwi bir fazadan ekenshisine o’tiwde barliq ekstensiv parametrler mug’darlarinin’ o’zgeriwine sebep boladi.Optik qasiyetlerinin’ o’zgeriwi,birinshi na’wbette,fazalar tig’izlig’inin’ o’zgeriwi menen baylanisli.Bul fazalar shegarasin ko’rinip turatug’in etedi.Bunday birinshi tu’r fazaliq o’tiwlerde =0; ; ; boladi.
O’z na’wbetinde,fazaliq o’tiw issilig’inin’ no’lden pariqlaniwi =T ) har bir kondensirlengen fazalar ushin tuwindisinin’ o’zgeriwine alip keledi.Bul bolsa suyiqliqti juda suwitiw ham metastabil jag’daydag’I zatlardi aliw itimallig’in beredi.Bunday o’tiwler birinshi tu’r fazaliq o’tiwler delinedi.
Ko’p waqit birinshi tu’r o’tiwler g’ana mu’mkin dep esaplang’an.Biraq keyinshelik ekstensiv u’lken o’lshemlerinin’ u’zliksiz ra’wishte o’zgeriwshi ekenshi tu’r fazaliq o’tiwlerde aniqlandi:
=0; =0; =0; =0 (1)
Sistema usig’an qaramastan ma’lim bir aniq fizikaliq jag’daydan basqasina o’tedi.Sistemanin’ du’zilisindegi ham fizikaliq jag’daydag’I o’zgerisler u’lken,tu’li fazalar haqqinda so’z ju’ritse boladi.ekinshi tu’r fazaliq o’tiwlerge to’mendegilerdi missal etiw mu’mkin:zattin’ ju’da o’tkeriwshen’lik qasiyetine iye bolip qaliwi;ferramagnit qasiyetlerinin’ o’zgeriwi;suyiq geliydin’ ju’da ag’iwshan’ jag’dayg’a o’tiwi;qatispalardag’I ta’rtipleniw processleri (strukturalardin’ payda boliwi); segnetoelektriklerdegi o’tiwler (kristallarda).Ko’binese ekinshi tu’r fazaliq o’tiwlerde issiliq siyimlig’inin’ temperaturag’a baylanislilig’I (1-suwret) grek haribi ko’rinisin aladi.Ekenshi tu’r fazaliq o’tiwge -nin’ aniq o’lshemi tuwri keledi(1-suwret).Ekenshi tu’r fazaliq o’tiwde entropiya ham ko’lemnin’ u’zliksiz o’zgeriwinde termik ken’eyiw ,izotermik qisiliw koeffitsientleri,issiliq siyimlilig’I siyaqli o’lshemler o’zgeredi.
.Usi jeri qiziq o’lshemlerinin’ hammesi birinshi tu’r fazaliq o’tiwlerde sekirip o’zgeriwshi o’lshemlardin’ birinshi ta’rtipli tuwindisidir.


Gibbs energiyasinan paydalansaq barliq o’tiwler ushin .Biraq birinshi tu’r o’tiwler ushin Gibbs energiyasinin’ birinshi ta’rtipli tuwindilari sekirip o’zgeredi: ;
Ekinshi tu’r fazaliq o’tiwler ushin

(2)
Sebebi ; ham (3)
Sebebi boladi.Bunda ; ; , yag’niy gap Gibbs energiyasinin’ ekenshi ta’rtipli tuwindilarinin’ sekiriwi haqqinda ketip atir.Bunda Gibbs energiyasi ham onin’ T ham p boyinsha birinshi ta’rtipli tuwindilari o’zgermes boladi.
Ekinshi tu’r fazaliq o’tiwlerdin’ ta’riypine ko’re ; .Usig’an qaramastan hazirde ekinshi tu’r o;tiwler ushin issiliq tu’sinigi a’debiyatlarda payda boldi(1-suwrettegi shtrixlang’an bo’lim).
Fazaliq o’tiwler termodinamikasinda fazalardin’ ten’salmaqliq shartlerin an’latiwshi baylanistin’ iymekligin aniqlawdi talap etiledi.Ekinshi tu’r fazaliq o’tiwler ushin tajiriybede , , mug’darlarin aniqlaw mu’mkin.Usi mag’liwmatlar fazalardin’ barliq bo’limlerin qanday qilip an’latadi?Bir komponentli sistemalarda birinshi tu’r o’tiwler ushin bunday mag’liwmatti Klapeyron-Klauzius ten’lemesinen alinadi:
(4)
Bul ten’leme (V.10) ten’lemedegi ornina termodinamikanin’ 2-nizamina muwapiq, an’latpasin qoyiw menen keltirip shig’arilg’an.
Ekinshi tu’r o’tiwlerde bul ten’leme aniq emeslikke aylanadi.Usi aniq emeslilikti Lopital qag’iydasi boyinsha sheshiw mu’mkin.
Birinshi bolip bunday esapti 1933-jilda Erenfest o’tkergen.Klapeyron-Klauzius (4) ten’lemesindegi suwret ham bo’liwdi temperature boyinsha differensiallasaq,Erenfesttin’ birinshi ten’lemesin alamiz:
(5)
Bul jerde: ,
(4) ten’lemeni basim boyinsha differensiallasaq:
(6)
Sebebi
(5) ham (6) ten’lemelerdi ko’beytip,Erenfesttin’ ekinshi ten’lemesin alamiz:
(7)
Bul ten’lemeler berilgen ma’selenin’ sheshimidir,sebebi ekinshi fazanin’ ten’salmaqliq shartlerin an’latadi ham iymek sizig’inin’ differensial ten’lemesi tabiladi.Usi jag’dayda (5) ham (7) ten’lemeler bir fazadan ekinshisine o’tip atirg’anda o’zgerip atirg’an termodinamik qasiyetleri jardeminde ekinshi tu’r o’tiwdin’ mug’dari belgilenedi.

Sonday etip,Erenfesttin’ ten’lemeleri ekinshi tu’r fazaliq o’tiwler ushin tap birinshi tu’r o’tiwlerdegi Klapeyron-Klauzius ten’lemelerinin’ waziypasin orinlaydi.Ekinshi tu’r fazaliq o’tiwlerdin’ o’zine ta’nligi -tin’ sekirip o’zgermesligidir.Bul bolsa -da sekiriw bolmaslig’ina alip keledi.Sonin’ ushin iymek siziqlari har bir faza ushin bir u’zliksiz ko’rinisindegi siziqti payda etedi.Natiyjede ekinshi tu’r fazaliq o’tiwlerde metestabil jag’daylar bolmaydi (birinshi tu’rdegi o’tiwlerde bolsa,suyiqliqti juda suwitiw natiyjesinde metastabil jag’day payda boliwin ko’rgen edik).