Ekinlarning fotosintetik faoliyati

Fotosintez sof mahsuldorligi (FSM) ekinzordagi fotosintez ja­dal (intensiv)ligini ko’rsatib 1 m² barg yuzasida hosil bo’lgan gramm hisobidagi quruq modda bilan hisoblanadi. Sug’oriladigan yerlarda kuzgi bug’doy FSM 6...7 g/m². kunni tashkil etishi mumkin.


FSM = (V₂ – V₁) / FP

Bunda: V₁ va V₂ ma’lum birlikdagi maydonda, davrning boshida va oxiridagi o’simliklar quruq moddasining ortib borishi, V₂ – V₁ – quruq biomassaning ortib borish ko’rsatkichi.

O’simliklarning dastlabki rivojlanish davrida FSM yuqori bo’ladi, sababi barglar bir-birini soyalamaydi, hamma barglar yaxshi yoritilgan bo’ladi. Keyingi rivojlanish fazalarida pastki barglarning soyalanishi tufayli FSM – g/m² kun hisobida kamayib boradi. Dast­labki rivojlanish fazalarida biomassaning to’planishi sekin kechib, keyin­chalik tezlashadi. O’suv davrining oxiriga kelib barglar yuzasi ka­may­ganligi uchun sutkalik biomassaning ortishi ham katta bo’lmaydi. Bu davrda barglarda, poyada, ildizlarda hosil bo’lgan assimilyatlarning ge­nerativ organlarga taqsimoti sodir bo’ladi.

Har qanday vaqt oralig’ida biomassaning ortib borishi FP va SFM teng bo’ladi. Masalan, kuzgi bug’doyda SFM 6 g/m² kun, FP 4 mln.m² kun/ga bo’lganda quruq biomassaning miqdori 100 kunda 24 t/ga tashkil qiladi.
Ekinzorda barglar yuzasi 30...50 ming m²/ga bo’lganda fotosintez­lovchi tizim mahsuldorligi eng yuqori bo’ladi. Fotosintez mahsuldorligi 5...7 g/m² kun, barg yuzasi 40 ming m²/ga bo’lganda 30 kun davomida 6...8 t/ga biomassa to’planadi (40 ming : 5 = 200 kg/ga 1 sutkada, 30 kunda · 200 = 6 t/ga). Bu davrda FAR foydalanish koyeffisiyenti o’simlikning dastlabki rivojlanish fazalari va o’suv davrining oxi­riga nisbatan 2...3 marta ko’p bo’ladi.
Pishish paytiga kelib ildizlar va o’simlikning 50...60 % quruq massasi to’planadi va uning asosiy qismi kletchatkadan iborat. To’plangan 12 t quruq biomassaning 5...6 t/ga qismi don hissasiga to’g’ri keladi.