Ekalogik omillar inson xayotiga ekologiyaning ta’siri Reja

Ekalogik omillar inson xayotiga ekologiyaning ta’siri


Reja:
1. Inson ekologiyasi haqida zamonaviy tasavvur
2. Integrativ valeologiya tomonidan hal etiladigan vazifalar
3. Ekologik valeologiya: biogen jihatlar
Tayanch iboralar: ekologiya, ensiklopedik lug’at, atrof-muhit, konsumentlar, sintez, redusentlar, produsentlar, ekosistema, inbrid, effekt, inson evolyusiyasi, radiaktiv.


9.1. Ekologiya fan sifatida barcha tirik organizmlarning yashash joyi va uning tashqi muhit bilan o’zaro munosabatini o’rganadigan bo’limdir. Ekologiya yunoncha «oykos» - uy, logos ta’limot ma’nosini bildiradi.
Bizni o’rab turgan atrof-muhitni turlicha tarzda tushuntirib kelingan. Birinchi marta 1866 yilda ekologiya tushunchasini yuzaga keltirgan olim biolog-evolyusionist Ernest Gekkel hisoblanadi (1834-1919). Ekologiya uzoq yillar mobaynida biologiyaning tarkibida o’rganilib kelindi. Hozirgi vaqtda ekologik g’oyalarning inson omiliga singishi hamda ularni ijtimoiy talqin etilishi bilan vaziyat o’zgara boshladi. Buning natijasida fan alohida holda mustaqil yuzaga kelib, hozirgi vaqtda har xil bo’limlari va sohalari bo’yicha turlarga bo’linadi. Masalan, tibbiyot ekologiyasi, sanoat ekologiyasi, qishloq xo’jalik ekologiyasi, landshaftlar ekologiyasi va hakazolar.
Inson ekologiyasi tibbiy atamalar ensiklopedik lug’atida ekologiya organizmlarning bir-biri va atrof-muhit bilan o’zaro munosabati haqidagi fan sifatida ta’riflanadi. Inson ekologiyasi o’sha manba bo’yicha tabiat va inson munosabatlarining umumiy qonuniyatlarini o’rganuvchi fan hisoblanadi. Shuningdek, inson ekologiyasi tabiat va inson munosabatlarini optimallashtirishga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiquvchi fandir.
Atrof-muhit bilan bog’liq munosabatlarni o’rganishda ekologik atamalar ham keng qo’llaniladi. Masalan, ekosistema birinchi marta ingliz olimi Tensli tomonidan taklif etilgan bo’lib, ekosistema tirik organizmlar hamda ular yashovchi muhitning birligini anglatadi. Ekosistemani 3 guruhga:

1. 
   produsentlar;
   
2. 
   konsumentlar;
   
3. 
   redusentlar turlariga bo’linadi.
   

Produsentlar deb, quyosh nurlari energiyasi yoki kimyoviy aloqalar energiyasidan foydalangan holda organik moddalarni mustaqil sintezlashtiruvchi organizmlardir. Bu guruhga barcha yashil o’simliklar, ko’k-yashil suv o’tlari va boshqa yashil organizmlar kiritiladi.
Tayyor organik moddalarni iste’mol qiluvchilar konsumentlar bo’lib, bularga hayvonlar va inson kiradi.
Organik moddalarning oddiy birikmalarigacha chirish jarayoni redusentlar, ya’ni bakteriyalar, zamburug’ va qurt-qumursqalar orqali amalga oshiriladi.
Barcha shu komponentlar o’rtasidagi aloqalar oziq-ovqat aloqalari shuningdek, oziq-ovqat hosil qilish asosida amalga oshiriladi.
Inson ekologiyasi tibbiyot, geografiya, biologiya sohalaridagi tadqiqotlari sifatida yuzaga chiqib, bu ushbu fan haqidagi yagona tasavvurga putur yetkazadi.