Германия таълим тизими ҳудудлар бўйича турлича шаклланган ва 4 босқичдан иборат бўлиб, унинг 2-босқичи 2 турга бўлинади (3-слайд).
Баъзи федерал ерларда ҳозирги кунгача мактабгача таълим тизими
4 босқичли таълим тизимига кирмайди. Таълим тизими болалар боғчаси ва мактабгача бўлган даврдан кейин мажбурий бошланғич таълим билан бошланади.
слайд
Биринчи босқич (Primarbereich) – бошланғич мактабдаги (ёки қушимча кўмак берувчи мактабдаги) 4 йиллик даврни қамраб олади. Баъзи федерал ерларда 6 йиллик бошланғич мактаблар ҳам мавжуд.
Мактаб турига боғлиқ бўлмаган йўналтириш босқичлари, яъни 5- ва 6-синфлар иккинчи босқич - I (Sekundarbereich I) саналади.
Иккинчи босқич - I (Sekundarbereich I) – асосий мактаб аттестати ёки реал мактаб аттестатини олишгача ёки гимназиянинг юқори синфигача бўлган даврни қамраб олади ва асосий мактаб, реал мактаб ва гимназия ёки битта бирлаштирилган мактабларда амалга оширилади.
Иккинчи босқич - II (Sekundarbereich II) – иккинчи босқич - I дан кейин бошланади, у гимназиянинг юқори синфлари ёки касб-ҳунар мактабларини қамраб олади. Қисқартирилган гимназияларда 10-синф иккинчи босқич - II нинг бир қисми ҳисобланади.
Учинчи босқич (Tertiärbereich) – олий ўқув юртларига кириш ҳуқуқини олиш билан бошланади ва олий ўқув юртлари ҳамда касбий академияларда амалга оширилади.
Тўртинчи босқич (Quartärbereich) – касб-ҳунар таълимидан кейинги хусусий ва касбий малака ошириш (мисол учун: касбий тайёргарлик курсларини ўтказадиган муассасалар ва халқ университетлари).
Германия таълим тизими фуқароларнинг бутун умри давомида ўқиши учун имкониятлар яратади.
Касб-ҳунар мактаблари.
Германияда қуйидаги шаклдаги касб-ҳунар мактаблари мавжуд ва уларнинг ҳар бири специфик вазифаларни бажаради:
Касб-ҳунар таълимига тайёрловчи ўқув йили
Касб-ҳунар таълимининг асосий ўқув йили
Касб-ҳунар мактаблари
Ихтисослаштирилган касб-ҳунар мактаблари
Техникумлар
Юқори поғонали махсус мактаблар
Германияда тўлиқ ўқув ҳафталик мактабига бориш мажбурияти 18 ёшгача ҳисобланади, унгача ҳамма ёшлар бирон бир мактабга бориши лозим. Шунинг учун асосий мактабни битиргандан сўнг, касб-ҳунар таълимини бошламаган ўқувчилар учун касб- ҳунар таълимининг асосий ўқув йили (BGL) ташкил этилган ва унда ўқувчилар танлаган касб соҳасидаги асосий малакаларни ўзлаштирадилар. Асосий мактабни тугатганлиги ҳақида гувоҳномани олмаган ўқувчилар касб-ҳунар таълимига тайёрловчи ўқув йили (BVJ)да касб-ҳунар таълими
ҳақидаги гувоҳномани олишлари мумкин (1-расм).
Классик касб-ҳунар мактаблари дуал таълимнинг бир қисми ҳисобланади ва улар касб-ҳунар таълими берувчи корхонада давлат томонидан тан олинган касб бўйича таълим олаётган ўқувчиларга махсус фаннинг назарий ва умумий таълимини беради. Бундан ташқари, ихтисослаштирилган касб-ҳунар мактаблари мавжуд бўлиб, уларда ҳам дуал таълим бўйича касбий таълимни ҳамда мактаб касб-ҳунар таълимини битириш мумкин.
Ихтисослаштирилган касб-ҳунар мактаби тўлиқ ҳафталик мактаб ҳисобланади ва мактабга минимал 1 йил давомида борилади. Мактабга касб-ҳунар таълимига тайёрловчи тўлиқ ҳафталик мактабга бориш мажбуриятини бажариш учун ихтиёрий борилади. Мактабда ўқиш якуний имтиҳон билан тугатилади. Икки йил давомида мазкур мактабда ўқиш орқали реал мактабни битирганлик ҳақида гувоҳномага тенглаштирилган ихтисослаштирилган касб-ҳунар мактабини битирганлик ҳақида гувоҳномани олиш мумкин. Битирувчилар гувоҳномани давлат томонидан тан олинган дуал касб бўйича олишлари мумкин.
Техникумга тугатилган касб-ҳунар таълими ва амалий касбий тажрибадан кейинги, қисман кўп йиллик амалий касбий тажриба ёки касбга оид иқтидорни тасдиқловчи маълумотномага биноан ихтиёрий борилади. Техникумлар кейинги махсус касб-ҳунар таълимни (мисол учун: ишлаб чиқариш корхонадаги усталарни тайёрлаш мактаблари, техникларни тайёрлаш мактаблари) беради. Техникумда ўқиш муддати тўлиқ ҳафталик мактаб асосида ярим йилдан 3 йилгача, тўлиқ ҳафталик бўлмаган мактаб асосида эса 6-8 йил давом этади.
Юқори поғонали махсус мактаб реал мактабни тугатганлиги ҳақида гувоҳнома ёки шунга тенглаштирилган гувоҳномага эга бўлган ёшларни ўқитиш учун мўлжалланган. Юқори поғонали махсус мактаб(FOS)да ўқиш учун умумий ўрта мактаб таълимни битирганлик ҳақида гувоҳномага эга бўлиш лозим ва тўлиқ ўқув ҳафталик икки йиллик таълимдан сўнг юқори поғонали махсус мактабни битирганлик ҳақида гувоҳномани олиш мумкин. Мактабда ўқиш муддати тўлиқ ҳафталик мактаб асосида 1 йил, тўлиқ ҳафталик бўлмаган мактаб асосида 3 йилгача давом этади. Мазкур мактабни битирганлик ҳақидаги гувоҳнома олий техника ўқув юртига кириш ҳуқуқини беради.
Баъзи федерал ерларда юқори поғонали махсус мактабда ўқиш орқали бирор бир касбга боғланган олий ўқув юртларига кириш ҳақида гувоҳнома ёки умумий олий ўқув юртларига кириш ҳақида гувоҳномани олиш мумкин. Шимолий Рейн- Вестфалия ва Бавария ерларда юқори поғонали махсус мактабига тенглаштирилган юқори поғонали касб-ҳунар мактаби мавжуд ва мактаб турининг давомийлиги ҳамда у берадиган гувоҳномага қараб барча турдаги олий ўқув юртларига кириш ҳуқуқини берадиган гувоҳномани ҳам олиш мумкин. Юқори поғонали касб-ҳунар мактабида ўқиш учун реал мактабни битирганлиги ҳақида гувоҳнома каби касб-ҳунар таълими битирганлик ҳақида гувоҳнома талаб қилинади ва у юқори поғонали касб-ҳунар мактаби томонидан аниқланган асосий ўқув соҳаларга мос келиши лозим.
Касб-ҳунар таълими ичида касбий гимназия алоҳида аҳамиятга эга. Бу ерда бирор бир касб соҳасига қаратилган гимназиянинг юқори синфлари ҳақида гап кетмоқда ва мисол учун: техника гимназияси, иқтисодий гимназия, озиқ-овқат фанлари бўйича гимназия, биотехнология гимназияси деб номланади. Касбий гимназиялар гимназиянинг юқори синфлари каби умумий олий ўқув юртларига кириш бўйича гувоҳномани беради.
Касбга йўналтирилган гимназиялар реал мактабни тугатганлиги ҳақида гувоҳнома ёки шунга тенглаштирилган гувоҳнома асосида билим берадиган таълим муаассасасидир. Касбга йўналтирилган гимназиялар 3 йил (11-13 синфлар)лик ўқув йилидан сўнг, барча олий ўқув юртларида ўқиш учун малакага эга бўлганлиги ҳақида гувоҳнома (умумий олий ўқув юртларига кириш ҳақида гувоҳнома) беради.
Коллежларда бирор бир касб соҳасига қаратилган гимназиянинг юқори синфларига ўхшаш умумий ўрта таълимга тенглаштирилган касб-ҳунар таълимини беради. Коллежларда ҳам техника, иқтисод ва ижтимоий соҳалар мавжуд. Коллежлар касб-ҳунар таълимини битирганлик ҳақида гувоҳнома (малакали мутахассис ва техник ўртасида) ва умумий олий ўқув юртларига кириш бўйича гувоҳнома беради.
