Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika



Download 349,4 Kb.
Pdf ko'rish
bet6/8
Sana12.01.2020
Hajmi349,4 Kb.
#33435
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
I.G.GYaniev X.T.Mansurov R.N.GYanixojaev. Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika (1)

−∞
(x − 05)
2
· p(x)dx =
=
2
R
−∞
(x − 05)
2
· p(x)dx +
3
R
2
(x − 05)
2
· p(x)dx+
+
R
3
(x − 05)
2
· p(x)dx =
3
R
2
(x − 05)
2
· 0· dx =
0,2
3
(x −
05)
3
|
3
2
=
6,25
3
≈ 21.B
73

9

Uzluksiz tasodifiy miqdorning asosiy taqsimot
qonunlari
a) Tekis taqsimot qonuni
Aytaylik, ξ uzluksiz tasodifiy miqdor bo’lib, p(x) esa uning
ehtimol zichligi bo’lsin.
Agar p(x) finksiya biror [a, b] segmentda o’zgarmas bo’lib,
bu segmentning tashqarisida (ya’ni (−∞, a) va (b, +) da)
nolga teng, ya’ni
p(x) =
(
C, agar a ≤ x ≤ b;
0, agar x < a, x > b
bo’lsa, ξ tasodifiy miqdor tekis taqsimlangan deyiladi.
Agar
+
Z
−∞
p(x)dx =
a
Z
−∞
p(x)dx+
b
Z
a
p(x)dx+
+
Z
b
p(x)dx =
b
Z
a
C·dx =
C · (b − a) va ehtimol zichligi uchun 2- xossasiga binoan
+
Z
−∞
p(x)dx = 1
bo’lishini e’tiborga olsak, u holda,
=
1
b − a
kelib chiqadi.
Ehtimol zichligi p(x) funksiyasining grafigi 2-chizmada tasvir-
langan.
74

-
x
6
a
b
1
b−a
p(x)
2-chizma
Taqsimot funksiyasini
(x) =
x
Z
−∞
p(x)dx
formuladan foydalanib topamiz.
Aytaylik, x ≤ a bo’lsin. U holda
(x) =
x
Z
−∞
p(x)dx = 0
bo’ladi.
Aytaylik, x ≥ b bo’lsin. U holda,
(x) =
x
Z
−∞
p(x)dx =
a
Z
−∞
p(x)dx +
b
Z
a
p(x)dx +
x
Z
b
p(x)dx =
=
b
Z
a
dx
b − a
=
1
b − a
· (b − a) = 1
75

bo’ladi.
Aytaylik, a < x < b bo’lsin. U holda
(x) =
x
Z
−∞
p(x)dx =
a
Z
−∞
p(x)dx +
x
Z
a
p(x)dx =
=
x
Z
a
1
b − a
dx =
1
b − a
· (x − a) =
x − a
b − a
.
Shunday qilib, tekis taqsimlangan tasodifiy miqdorning taqsi-
mot funksiyasi
(x) =







0, agar
x ≤ a;
x−a
b−a
, agar a < x < b;
1, agar
x ≥ b
bo’ladi. Uning grafigi 3-chizmada tasvirlangan.
-
x
6
a
©©
©©
©©
©©
©
b
1
0
(x)
3-chizma
76

Endi tekis taqsimlangan tasodifiy miqdor ξ ning matematik
kutilishi va dispersiyasini topaylik:
M(ξ) =
+
Z
−∞
x · p(x)dx =
a
Z
−∞
x · p(x)dx +
b
Z
a
x · p(x)dx+
+
+
R
b
x · p(x)dx =
b
R
a
x
b−a
dx =
1
b−a
·
x
2
2
|
b
a
=
b
2
−a
2
2(b−a)
=
a+b
2
;
D(ξ) =
+
Z
−∞
(x − M(ξ))
2
p(x)dx =
b
Z
a
1
b − a
(x −
a
2
)
2
dx =
=
1
b − a
·
(x −
b+a
2
)
3
3
|
b
a
=
(b −
a+b
2
)
3
− (a −
a+b
2
)
3
3(b − a)
=
b − a
12
.
b) Normal taqsimot qonuni
Aytaylik, ξ uzluksiz tasodifiy miqdor bo’lib, p(x) uning ehti-
mol zichligi bo’lsin.
Agar p(x) funksiya ushbu
p(x) =
1
σ

2π
e

(x−a)2
2σ2
ko’rinishda bo’lsa, (bunda σ, a o’zgarmas va σ > 0) tasodifiy
miqdor normal qonun bo’yicha taqsimlangan deyiladi.
Normal taqsimlangan tasodifiy miqdorning taqsimot funksiyasi-
ni topamiz. Ma’lumki,
(x) =
x
Z
−∞
p(t)dt.
77

Demak,
(x) =
x
Z
−∞
1
σ

2π
e

(t−a)2
2σ2
dt.
Bu integralni hisoblaymiz:
(x) =
x
Z
−∞
1
σ

2π
e

(t−a)2
2σ2
dt =|
t − a
σ
z,
dt
σ
dz |=
=
1
σ

2π
·σ
x−a
σ
Z
−∞
e

z2
2
dz =
1

2π
0
Z
−∞
e

z2
2
dz+
1

2π
x−a
σ
Z
0
e

z2
2
dz =
=
1

2π
·
1
2
+
Z
−∞
e

z2
2
dz +
1

2π
x−a
σ
Z
0
e

z2
2
dz.
Ma’lumki,
+
Z
−∞
e

z2
2
dz =

2π,
1

2π
x
Z
0
e

z2
2
dz = Φ(x).
Natijada
(x) =
1
2
+ Φ(
x − a
σ
)
bo’ladi.
Biz tasodifiy miqdor ξ ning qiymatlarini (α, β) intervalga
tushish ehtimoli
P {α < x < β} (β− F (α)
78

bo’lishini ko’rgan edik. Bu ifodadan foydalanib,
P {α < x < β} = [
1
2
+ Φ(
β − a
σ
)] − [
1
2
+ Φ(
α − a
σ
)] =
= Φ(
β − a
σ
− Φ(
α − a
σ
)
(5)
ni topamiz.
Endi normal taqsimlangan ξ tasodifiy miqdorning matema-
tik kutilishi va dispersiyasini topaylik.
M(ξ) =
+
Z
−∞
x · p(x)dx =
1
σ

2π
+
Z
−∞
x · e

(x−a)2
2σ2
dx =
=|
x−a
σ
t, dx σdt |=
1
σ

2π
· σ
+
R
−∞
(σ · t a)e

t2
2
dt =
σ

2π
+
R
−∞
te

t2
2
dt +
a

2π
+
R
−∞
e

t2
2
dt =
σ

2π
[
0
R
−∞
te

t2
2
dt+
+
R
0
te

t2
2
dt]+
a

2π
·

2π =
σ

2π
[
+
R
0
te

t2
2
dt +
+
R
0
te

t2
2
dt] + aD(ξ) =
+
R
−∞
(x − M(ξ))
2
· p(x)dx =
1
σ

2π
+
R
−∞
(x − a)
2
· e

(x−a)2
2σ2
dx =
=|
x−a
σ
t, dx σdt |=
1
σ

2π
· σ
+
R
−∞
σ
2
t
2
e

t2
2
dt =
σ
2

2π
·
·
+
R
−∞
t
2
e

t2
2
dt; bu integralni bo’laklab integrallasak, te

t2
2
dt =
dv, v −e

t2
2
, u t, du dt, D(ξ) =
σ
2

2π
[−te

t2
2
|
+
−∞
+
+
R
−∞
e

t2
2
dt] =
σ
2

2π
·

2π σ
2
.
79

Demak, normal taqsimot bo’yicha taqsimlangan tasodifiy
miqdor ξ ning matematik kutilishi va dispersiyasi M(ξ) =
a, D(ξ) = σ
2
bo’ladi (bular ehtimol zichligidagi parametr-
lardir).
Normal qonun ta’rifidagi ehtimol zichligi p(x) =
1
σ

2π
e

(x−a)2
2σ2
funksiyaning grafigi = 0 σ = 2 bo’lganda 4-chizmada tasvir-
langan.
-
x
6
p(x)
4-chizma
Aytaylik, ξ-normal qonun bo’yicha taqsimlangan tasodifiy
miqdor, esa uning matematik kutilishi (o’rta qiymati) bo’lsin.
Ko’pincha
|ξ − a|
miqdorning biror berilgan musbat sondan kichik bo’lishining
ehtimolini topish kerak bo’ladi. Yuqorida keltirilgan (5) for-
muladan foydalanib, bunday masalani yechish mumkin.
Misol tariqasida ushbu
P {|ξ − a| < 3σ}
80

ehtimolni topamiz.
Ravshanki, |ξ−a| < 3σ tengsizlik ushbu 3σ < ξ−a < 3σ,
ya’ni a − 3σ < ξ < a + 3σ tengsizliklarga ekvivalent. Shuni
va (5) formulani e’tiborga olib,
P {|ξ−a| < 3σ} P {−3σ < ξ−a < 3σ} = Φ(
+ 3σ − a
σ
)
Φ(
a − 3σ − a
σ
) = Φ(3) − Φ(3) = Φ(3) + Φ(3) = 2Φ(3).
Jadvalga ko’ra Φ(3) = 049865 bo’lib,
P {|ξ − a| < 3σ} = 099730.
Mashqlar.
1. Aytaylik, ξ tasodifiy miqdorning taqsimot qonuni quyidagicha
bo’lsin:
ξ
2
-4
0
1
-5
6
-3
0,15 0,1 0,07 0,2 0,2 0,08 x
topilsin.
2. Taqsimot qonunlari quyidagicha:
ξ -2
0
1
3
0,3 0,2 0,4 0,1
η -1
1
2
4
0,2 0,4 0,3 0,1
bo’lgan ξ va η tasodifiy miqdorlarning matematik kutilishlari
va dispersiyalari topilsin.
3. Yuqorida, 2-mashqda keltirilgan ξ va η tasodifiy miqdor-
lar uchun M(ξ η), M (ξ · η), D(ξ η) lar topilsin.
81

4. Yuqorida, 2-mashqda keltirilgan ξ va η tasodifiy miqdor-
lar uchun D(3 − 2ξ), D(5 − 3η) lar topilsin.
5. Agar ξ tasodifiy miqdorning ehtimol zichligi p(x) funksiya
[1,3;2,7] segmentda ga, bu segmentning tashqarisida esa 0 ga
teng bo’lsa, topilsin.
6. Agar ξ tasodifiy miqdorning ehtimol zichligi p(x) funksiya
[0, π] da p(x) =
1
2
sinx, segmentning tashqarisida nolga teng
bo’lsa, tasodifiy miqdorning taqsimot funksiyasi topilsin.
7. Agar ξ tasodifiy miqdorning ehtimol zichligi
p(x) =
(
3cos6x, agar −
π
12
≤ x ≤
π
12
;
0, agar
x < −
π
12
, x >
π
12
bo’lsa, P {
π
36
< ξ <
π
10
ehtimol topilsin.
8. Binomial qonun bo’yicha taqsimlangan ξ tasodifiy miq-
dorning matematik kutilishi va dispersiyasi topilsin, bunda
= 10, p = 04.
9. Binomial qonun bo’yicha taqsimlangan ξ tasodifiy miq-
dorning matematik kutilishi va dispersiyasi topilsin, bunda
= 100, p = 02.
10. Nishonga qarab uchta o’q otilgan bo’lib, har bir o’qning
nishonga tegish ehtimoli 0,8 ga teng. Agar o’qning nishon-
ga tegishlar sonini ξ tasodifiy miqdor bo’lsa, uning taqsimot
qonuni topilsin.
11.Otish qurolidan otilgan o’qning nishonga tegish ehtimoli
= 06 ga teng. Agar 10 ta o’q otilgan bo’lsa, nishon-
82

ga tegish sonini ifodalovchi tasodifiy miqdorning matematik
kutilishi topilsin.
12. Aytaylik, ξ tasodifiy miqdor 100 ta o’zaro bog’liq bo’lma-
gan tajribada hodisaning sodir bo’lish sonini ifodalasin. Agar
har bir tajribada hodisaning sodir bo’lish ehtimoli 0,7 ga
teng bo’lsa, ξ tasodifiy miqdorning dispersiyasi topilsin.
13. Aytaylik, 5000 ta mahsulotdan iborat to’plamdan olin-
gan har bir mahsulotning yaroqsiz bo’lish ehtimoli 0,02 ga
teng bo’lsin. To’plamdagi yaroqsiz mahsulotlar soni ξ tasodifiy
miqdorning matematik kutilishi va dispersiyasi topilsin.
14. Ikkita o’zaro bog’liq bo’lmagan tajribada hodisaning
sodir bo’lish soni tasodifiy miqdor bo’lib, uni ξ bilan belgilay-
lik. Agar M(ξ) = 08 bo’lsa, ξ ning dispersiyasini toping.
15. Inson bo’yining uzunligi tasodifiy miqdor bo’lib, u nor-
mal qonun bo’yicha taqsimlangan bo’lsin. Agar = 164 sm,
σ = 55 sm bo’lsa, bu tasodifiy miqdorning ehtimol zichligi
topilsin.
16. Suv havzasidan tutib olingan baliqlarning massasi para-
metrlari = 375 g, σ = 25 g bo’lib normal qonun bo’yicha
taqsimlangan. Tutilgan baliqlarning massasi 300 g dan 425 g
gacha bo’lgan oraliqda bo’lish ehtimoli topilsin.
17. ξ tasodifiy miqdor normal qonun bo’yicha taqsimlangan
bo’lib, M(ξ) = 30, D(ξ) = 100 bo’lsin. Tasodifiy miqdor
qiymatining (10;50) intervalda bo’lish ehtimoli topilsin.
83

18. Normal taqsimlangan tasodifiy miqdorning matema-
tik kutilishi va disprsiyasi mos ravishda 10 va 4 ga teng. Sinash
natijasida ning (12:14) oraliqda yotadigan qiymat qabul
qilish ehtimoli topilsin.
19. tasodifiy miqdor normal taqsimlangan bo’lib,
uning matematik kutilishi va o’rtacha kvadratik chetlanishi
mos ravishda 20 va 10 ga teng. Chetlanishining absolyut
qiymati bo’yicha 3 dan kichik bo’lishi ehtimolini toping.
20. tasodifiy miqdor normal taqsimlangan. Uning mate-
matik kutilishi 5 va dispersiyasi 4 ga teng. ning (1:10)
oraliqqa tegishli qiymat qabul qilish ehtimoli topilsin.
84

4-bob
Ehtimollar nazariyasining limit teoremalari
1

Chebishev tengsizligi
Mazkur tengsizlikni keltirishdan avval bir munosabatni o’rin-
li bo’lishini isbotlaymiz.
Faraz qilaylik, ξ manfiy bo’lmagan qiymatlarni qabul qiladi-
gan tasodifiy miqdor bo’lib, M(ξ) uning matematik kutilishi
bo’lsin. Ushbu {ξ ≥ 1hodisani qaraylik. Uning ehtimoli
uchun
P {ξ ≥ 1} ≤ M(ξ)
(1)
bo’ladi. Shu munosabatni isbotlaymiz.
Soddalik uchun, (1) tengsizlikning isbotini diskret tasodifiy
miqdorlar uchun keltiramiz.
Aytaylik, ξ diskret tasodifiy miqdor bo’lib, uning qabul qi-
ladigan qiymatlari
x
1
, x
2
, x
3
, ..., x
n
bo’lsin. Bu tasodifiy miqdorning matematik kutilishi
M(ξ) =
n
X
k=1
x
k
· P {ξ x
k
}
ga teng bo’ladi.
Ravshanki,
{ξ x
1
}, {ξ x
2
}, {ξ x
3
}, ..., {ξ x
n
}
85

hodisalar birgalikda bo’lmagan hodisalardir. Ehtimollarni qo’-
shish teoremasidan foydalanib
n
X
k=1
P {ξ x
k
=
X
x
k
1
P {ξ x
k
+
X
x
k
<1
P {ξ x
k
=
P {ξ ≥ 1P {ξ < 1ga ega bo’lamiz.
Ravshanki,
P {ξ ≥ 1=
X
x
k
1
P {ξ x
k
} ≤
X
x
k
1
x
k
P {ξ x
k
}
bo’lib,
X
x
k
1
x
k
P {ξ x
k
} ≤
X
x
k
1
x
k
P {ξ x
k
}+
X
x
k
<1
x
k
P {ξ x
k
=
=
n
X
k=1
x
k
· P {ξ x
k
M(ξ)
bo’ladi. Keyingi munosabatdan
P {ξ ≥ 1} ≤ M(ξ)
kelib chiqadi.
Faraz qilaylik, ξ ixtiyoriy tasodifiy miqdor bo’lib, uning
dispersiyasi D(ξ) mavjud bo’lsin.
1-teorema. Ixtiyoriy ε > son uchun
P {|ξ − M(ξ)| ≥ ε} ≤
D(ξ)
ε
2
(2)
bo’ladi.
86

C Ushbu
|ξ − M(ξ)| ≥ ε
hodisa
(ξ − M(ξ))
2
ε
2
≥ 1
hodisaga teng. Demak,
P {|ξ − M(ξ)| ≥ ε} P {
(ξ − M(ξ))
2
ε
2
≥ 1}.
(1) tengsizlikdan foydalanib,
P {
(ξ − M(ξ))
2
ε
2
≥ 1} ≤ M(
(ξ − M(ξ))
2
ε
2
)
tengsizlikka ega bo’lamiz. Ma’lumki,
M(
(ξ − M(ξ))
2
ε
2
) =
1
ε
2
M((ξ−M(ξ))
2
), M ((ξ−M(ξ))
2
) = D(ξ).
Demak,
P {|ξ − M(ξ)| ≥ ε} ≤
D(ξ)
ε
2
.B
Eslatma. Ushbu
{|ξ − M(ξ)| < ε}
hodisa yuqorida qaralgan
{|ξ − M(ξ)| ≥ ε}
hodisaga qarama-qarshi bo’ladi. Shu sababli (2) tengsizlikni
quyidagicha
P {|ξ − M(ξ)| < ε} ≥ 
D(ξ)
ε
2
(3)
87

ham ifodalasa bo’ladi.
Odatda, (2)(xuddi shuningdek (3)) tengsizlik Chebishev teng-
sizligi deyiladi.
2

Chebishev teoremasi
2-teorema.(Chebishev teoremasi). Agar
ξ
1
, ξ
2
, ξ
3
, ..., ξ
n
, ...
o’zaro bog’liq bo’lmagan tasodifiy miqdorlar bo’lib, ular bit-

Download 349,4 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish