Egamnazar Abdulboqiyev 415-17 1-Amaliy topshiriq Insonning biologik, ijtimoiy rivojlanishi va uning shaxs sifatida shakllanishi Ishdan maqsad

Rivojlanishda shaxsning yoshi va o’ziga xos xususiyatlarining ahamiyati.

Individuallik esa tarbiya jarayonini amalga oshirishda bolaning shaxsiy xususiyatlari va yashash sharoitlarini chuqur bilish hamda hisobga olishdan iborat. Individual yondashuv o’quvchilarning aqliy qobiliyatlari, bilishga bo’lgan qiziqish hamda iste’dodini namoyon etishda muhim ahamiyatga ega. Bola harakatlari ongli, ijtimoiy munosabatlar jarayonidagi ishtiroki natijasida shakllana boradi. SHaxs – muayyan jamiyatning a’zosi bo’lib, u psixologik jihatdan taraqqiy etgan, o’z xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turadi. Kadrlar tayyorlash milliy modelida ham shaxs – kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarining iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi sifatida ta’riflanadi. Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intelektual va ma’naviy-axlohiy jihatdan tarbiyalash, uning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida namoyon bo’lishiga erishishni nazarda tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga oshirilishi har bir fuharoning bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yo’nalishi bo’yicha mehnat qilish huquqni kafolatlaydi. Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxsga aylanishi uchun ijtimoiy muhit sharoitlari va tarbiya kerak bo’ladi. Ana shular ta’sirida odam inson sifatida rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi. Rivojlanish oddiyda murakkabga, quyidan yuqoriga, eski sifatlardan yangi holatlarga o’tish, yangilanish, yangining paydo bo’lishi, eskining yo’qolib borishi, miqdor o’zgarishining sifat o’zgarishiga o’tishini ta’minlovchi murakkab harakat jarayoni sanaladi. Rivojlanishining manbai qarama-qarashliklarni o’rtasidagi kurashdan iboratdir. Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir, degan falsafiy ta’limotga asoslanadi. Ayni vaqtda inson tirik, biologik mavjudot hamdir. Demak, uning rivojlanishida tabiat rivojlanishining qonuniyatlari ham muhim ahamiyatga ega. SHuningdek, shaxs bir butun mavjudot sifatida baholanar ekan, uning rivojlanishiga biologik va ijtimoiy qonuniyatlar birgalikda ta’sir etadi, ularni bir-biridan ajratib bo’lmaydi. Chunki shaxsning faoliyati, hayot tarziga yoshi, bilimi, turmush tajribasi bilan birga boshqa fojiali holatlar, kasalliklar ham ta’sir etadi. Inson butun umri davomida o’zgarib boradi. U ham ijtimoiy, ham psixik jihatdan kamolga yetadi, bunda bolaga berilayotgan tarbiya maqsadga muvofiq bo’lsa, u jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o’ziga munosib o’rin egallaydi. CHunki rivojlanish tarbiya ta’siri ostida boradi. Shaxsning fazilatlarini to’g’ri ko’rish va bexato baholash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish lozim. Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini to’g’ri hal etish uchun uning xulqiga ta’sir etuvchi omillar hamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur.

Tarbiyada shaxs rivojlanishining biologik, ijtimoiy va psixologik asoslari

Ilmiy pedagogik tadqiqot metodlari.
Reja:

1. Shaxs rivojlanishi haqidatushuncha.

2. Shaxsni rivojlantiruvchi asosiy omillari:

a) biologik omil;

b) ijtimoiy omil;

v) psixologik omil.

3. Rivojlanishda shaxsning yoshi va o’ziga xos xususiyatlarining roli.

Ilmiy pedagogik tadqiqot metodlari haqidatushuncha va ularning tasnifnomasi.

Ilmiy-pedagogik tadqiqot uslublarining ilmiy manbalarni o’rganishdagi o’rni.

Ilmiy - tadqiqot usullari.

Inson hayot ekan, butun umri davomida o’sib, rivojlanib, o’zgarib boradi. Bolalik, o’smirlik va o’spirinlik yillarida shaxsning kamol topishi yaqqol ko’zga tashlanadi.

Rivojlanish deganda biz shaxsning hamjismoniy, hamaqliy va ma’naviy kamol topish jarayonini tushunamiz. Pedagogika va psixologiya fani rivojlanishni biologik va social xususiyatlari o’zaro chambarchas bog’liq bo’lgan bir butun narsa deb hisoblaydi. Odam bolasining shaxs sifatida rivojlanishi har tamonlama kamol topishining samarali bo’lishiga erishish maqsadida pedagogika fani rivojlanishining qonuniyatlarini unga ta’sir etuvchi omillarni shuningdek, shaxs kamolotida ta’lim va tarbiya hamda faoliyatining ta’siri va ahamiyatini aniqlaydi va tahlil qiladi. Ma’lumki, odam shaxs sifatida dunyoga kelmaydi, balki uning shakllanishi avvalo hayot sharoitlariga bog’liqdir. Shaxs hayot davomida murakkab rivojlanish jarayonini boshdan kechiradi, natijada shaxsga aylanadi. Shu sababli shaxsni ma’lum ijtimoiy tuzumning mahsuli deb tushunishimiz lozim.

Har bir jamiyatda shaxsning shakllanishi, kamol topishi muhim muammolardan hisoblanadi. Shu sababli shaxsning shakllanishi masalalariga to’g’ri yondashish uchun shaxsning tabiatini, tuzilishini, uning xulq-atvorini va unga ta’sir sabab va vositalarini bilish zarur.

Shaxsning rivojlanishi jarayoni bir qancha omillar ta’sirida sodir bo’ladi. Bular irsiyat, ya’ni biologik omil hamda muhit, ta’lim va tarbiya, shaxs faolligi (ijtimoiy omil) shaxsni shakllantirishning asosiy omillari deb tushuniladi.

Ma’lumki, shaxs, inson tirik organizmdir, shu sababli uning hayoti biologiyaning umumiy qonunlariga, yoshlar anatomiyasi va fiziologiyasining maxsus qonunlariga bo’ysunadi. Shaxsning, ayniqsa bolaning jismoniy rivojlanishi, sog’ligi biologik omilga bog’liqdir. Biologiyaning asosiy tushunchasi bo’lgan irsiyatning, ya’ni bolaning nasl-nasabining roliga olimlarimiz alohida e’tibor bermoqda. Harbir bola insonlarga xos tug’ma xususiyatlar bilan dunyoga keladi. Bola õziningavlod-ajdodlaridan ko’pgina biologik belgilarni meros sifatida qabul qilib oladi, xatto ayrim kasalliklar hamnasldan naslga o’tadi. Biologik omillar shaxsning jismoniy rivojlanishiga hamta’sir ko’rsatadi. Shunday ekan, sog’lom ota-onadan sog’lom farzand dunyoga kelishini unutmasligimiz lozim.

Prezidentimiz “Sog’lom avlod yili”ni e’lon qilar ekan: ”Sog’lom avlod deganda, shaxsan men, eng avvalo sog’lom naslni, nafaqatjismonan baquvvat shu bilan birga ruhi, fikri sog’lom, iymon-e’tiqodi butun bilimi, ma’naviyati yuksak mard va jasur, vatanparvar avlodni tushunaman”, deb ta’kidlaydi.

Sog’lom avlod tarbiyasi oson ish emas, u har bir inson, har bir oila, butun jamiyatdan jiddiy e’tibor va uzluksiz mehnat talab qiladi. Prezidentimiz fikrlarini davom ettirar ekanlar: ”...hech shubha yo’q, sog’lom avlod orzusi ajdodlarmizdan bizga o’tib kelayotgan, qon-qonimizga singib ketgan muqaddas intilishdir. Agar ota-bobolarimizning turmush tarziga, tafakkuriga nazar solsak, ular nasl-nasab, etti pushtining tozaligiga, avlodning sog’ligiga juda katta e’tibor berganini ko’ramiz. Sog’lom bolaning tug’ilishi, eng avvalo, onaning sog’ligiga bog’liq“, deb ta’kidlaydi yurtboshimiz. Xudo taolo yaratgan tabiatning buyuk mo’’jizasi bo’lmish ayol dilbandini to’qqiz oy o’z bag’rida, yurak ostida avaylab dunyoga keltiradi. Uni voyaga etkazish uchun o’zini ayamasdan, butun hayotini baxshida etadi.

Ana shu jarayonda ayol neki yaxshilik yoki yomonlik ko’rsa, ona vujudi orqali homilaga o’tadi. Sog’lig’i nochor, xo’rlangan, iztirob chekkan onadan sog’lom farzand tug’ilmaydi. Sog’lom bolaning dunyoga kelishida otaning hamqoni toza, tani va ruhi sog’lom bo’lishiga bog’liq. Bir so’z bilan aytganda, sog’lom farzand faqatsog’lom oilada tug’iladi. Oilaning sog’lomligini, undagi muhit, ota-onaning totuvligi, bir-birini tushunishi, qo’llab-quvvatlashi o’zaro izzat-hurmati belgilaydi.

Prezidentimiz ta’kidlaganidek, shaxs ijtimoiy hayotning mahsuli ekan, u albatta bolani o’rab olgan muhit ta’sirida rivojlanadi. Shaxsning hayoti faoliyati davomida muhit unga yo ijobiy, yo salbiy ta’sir ko’rsatishi, rivojlanish imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishi yoki yo’q qilishi mumkin.

Muhit – bu shaxsga ta’sir etuvchi tashqi voqea va hodisalar kompleksidir. Bular: tabiiy muhit (geografik, ekologik) ijtimoiy muhit (shaxs yashayotgan jamiyat) oila muhiti va boshqalar kiradi. Bular orasida ijtimoiy muhitning, ya’ni shaxs yashayotgan jamiyatning inson kamoloti uchun yaratilgan imkoniyatlari muhim rol’ o’ynaydi. Mustaqil O’zbekistonimizda ta’lim tizimini isloh qilish, kadrlar tayyorlash milliy dasturini qabul qilinishi barkamol avlodni yaratishdagi dastlabki qadamlardir. Shaxs rivojlanishiga erishish har bir jamiyatda amalga oshirilayotgan tarbiya tizimi orqali amalga oshiriladi. Faqat tarbiya orqali insondagi rivojlanish imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish mumkin. Tarbiya jarayonida aniq maqsad va reja asosida shaxsga ta’sir etiladi. Buning natijasida muhitdagi voqealarning to’g’ri ijobiy ta’sirini amalga oshirish imkoni tug’iladi. Muhit beraolmagan narsalar tarbiya orqali hosil qilinadi, xatto tarbiya tufayli shaxsda tug’ma kamchiliklarni hamo’zgartirib shaxsni kamolga etkazish mumkin. Bundan tashqari muhitning salbiy ta’siri tufayli tarbiyasi izdan chiqqanlarni hamqayta tarbiyalaydi. Rivojlanish shaxs faoliyatidan tashqarida bo’lmaydi. Shu sababli odam faoliyati uning rivojlanishi uchun asos bo’ladi. Pedagogik jihatdan to’g’ri uyushtirilgan har qanday faoliyat xoh o’yin, mehnat, o’qish, sport va boshqalar shaxsning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Shaxs ulg’aya borgan sari uning faoliyati hammazmunan, hamshaklan o’zgarib boradi, turli yosh davrlarida esa faoliyat turlari hamo’zgarib boradi. Shu sababli bola hayotida o’yin, o’quvchi hayotida o’qish, kattalar hayotida mehnat faoliyatlari katta ahamiyatga egadir.

O’quvchi va talabalarning rivojlanishida o’quv jarayonlarining ahamiyati va ta’siri beqiyos kattadir. Bilimlarni o’zlashtirish ularning tafakkurini o’stiradi, ijodiy qobiliyatlarini shakllantirishning asosiy vositasi bõlibqoladi. Bu jarayonda ularda ijtimoiy xulq normalari shakllanadi. Shaxs qaysi yoshda bo’lishidan qat’iy nazar, ularning rivojlanishida mehnat faoliyatining ahamiyati kattadir. Ayniqsa, mehnat insonning hamjismoniy, hamma’naviy kamol topishida muhim manba hisoblanadi. Mehnat jarayonida uning ishtirokchilari bir-birlari bilan aloqada bo’ladilar, o’zlarining nimaga qodir ekanliklarini ko’ratishga harakat qiladilar. Mehnat orqali shaxsning axloqiy sifatlari tarkib topadi, ularda vatanparvarlik, mas’uliyat, intizomlilik, faollik ortadi. Ular o’z-o’zini tarbiyalashga astoydil kirishadilar. O’z-o’zini tarbiyalashga ota-ona, o’qituvchining tarbiyaviy ta’siri yanada samarali bo’ladi. Tarbiya bilan rivojlanishning o’zaro bir-biriga ta’siri va munosabatlari mavjud, chunki qayerda tarbiya jarayoni muammolari to’g’ri hal etilsa, u shaxs kamolotiga samarali ta’sir ko’rsatadi. Kamol topgan shaxs tarbiyaning roli va imkoniyatlariga ishonch bilan qaraydi.

Tarbiya shaxsning rivojlanishini ta’minlashi uchun boladagi rivojlanishning mohiyatini tushunish, bilish faoliyatining o’zgarish sabablarini aniqlash zarur. Tarbiya haqiqatan rivojlantiruvchi omil bo’lmog’i uchun tarbiyalanuvchi jamiyatning tarbiya oldiga qo’ygan talablarini, shaxsning o’ziga xos xususiyatlarini bilishi zarur. Pedagogika fani shaxs rivojlanishida tarbiyaning etakchilik rolini e’tirof etish bilan birga ularning o’zaro bir-biriga ta’sirini tan oladi.

Shaxsning rivojlanib kamol topishi, hayotning hamma bosqichlarida bir xil bo’lmay, balki yosh xususiyatlari va hayot tajribalariga qarab har xil bo’ladi. Tarbiya jarayonida o’sayotgan avlodning yosh va o’ziga xos xususiyatlarini bilish va hisobga olish juda zarur. Ma’lumki, bir xil yoshdagi bolalarning, o’quvchi-talabalarning har birini o’ziga xos xususiyatlari, psixik jarayonlari mavjud.

Bu o’ziga xoslik rivojlanish jarayonida yaqqol namoyon bo’ladi. Yosh xususiyatlarini hisobga olish, bola xususiyatiga moslashish emas, balki shu yosh davrda bola imkoniyatlarini hisobga olgan holda ta’lim va tarbiya ishlarini tashkil etish demakdir. Shundagina shaxs rivojlanishiga tarbiyaning ta’siri samarali bo’ladi. Bolalarni o’qitish va tarbiyalashning muvaffaqiyati o’qituvchining har xil yoshdagi bolalar o’rtasidagi tafovutlarni qay darajada hisobga olishiga bog’liqdir. Shunday ekan, tarbiyachi maktabgacha yoshdagi va maktab hamda o’rta maxsus va oliy o’quv yurtlarida ta’lim olayotgan o’quvchi talabalarning yosh davrlari bilan xususiyatlarini hisobga olmoqlari lozim. Shaxs, uning xarakteri, xulq-atvori, umuman jismoniy va ma’naviy taraqqiyotini o’rganish shuni ko’rsatadiki, bu jarayon murakkab va ziddiyatlidir. Shu sababli rivojlanish jarayoni bir tekisda bormaydi, balki bunda sakrashlar, notekisliklar hamsodir bo’ladi.

K.D.Ushinskiy ta’kidlaganidek, pedagogika fanining eng muhim vazifasi shaxs rivojlanishini har jihatdan o’rganishdir va o’qituvchining ishda muvaffaqiyat qozonish sharti o’z o’quvchilarining xislat va xususiyatlarini bilishidir.

Kishi tug’ilgan kunidan boshlab sotsial mavjudot bo’lib qoladi. Uning xarakteri, xulq-atvori, shaxsi barcha ijtimoiy omillar yig’indisi ya’ni tevarak-atrofdagi odamlarning unga munosabati, namuna ko’rsatishlari, mafkuralari, o’z faoliyatida hosil qilgan tajribasi ta’sirida shakllanadi. Albatta, ijtimoiy omillar inson shaxsining har tomonlama shakllanishi samarali ta’sir ko’rsatadi. Pedagog bolaning muayyan rivojlanish davridagi xususiyatlari, xarakteri va fe’l-atvorini belgilovchi omillarning hammasi birgalikda ta’sir ko’rsatishini bilishi lozim.

Metod (lotincha-metodos-yo’l so’zidan) tadqiqot yo’li, nazariya, ta’limot deb tarjima qilinadi. Ilmiy tushuncha sifatida “metod” so’zi keng ma’noda muayyan maqsadga erishish yo’lini, tor ma’noda - tabiat va ijtimoiy hayot hodisalari va qonuniyatlarini bilish maqsadida qandaydir vazifani hal etish usulini bildiradi.

Pedagogika fanining metodologik asosi va amal qiladigan negizi O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim haqida”gi qonuni, ”Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, I.A. Karimovning asarlari, Oliy Majlis materiallaridir.

Ob’ektiv dunyoni bilish, nazariyada nimani o’rganish va o’rgatish kerak, kimni va qanday tarbiyalash lozim degan masalalar mavjud bo’lib, ular o’zaro uzviy bog’liqdir.

Pedagogika fani o’z mazmun mohiyatini boyitishda, yangilashda mavjud pedagogik hodisa va jarayonlarni uning maqsadi va vazifalariga muvofiq keladigan usullari bilan o’rganadi. Ushbu ilmning ilmiy tadqiqot usullari deganda yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va o’qitishning real jarayonlariga xos bo’lgan ichki aloqa va munosabatlarni tekshirish, bilish yo’llari, uslublari va vositalari majmui tushuniladi. Pedagogika fanining ilmiy tadqiqot usullari qanchalik to’g’ri tanlansa, ta’lim-tarbiya mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada yuksaladi: Ammo shuni ta’kidlamoq lozimki, ilmiy tadqiqot metodlari tizimi hali hozirgacha fanda to’la yaratilgan,hal etilgan emas. Mavjud va ishlab chiqilgan quyidagi ilmiy-tadqiqot usullariga tayanib fikr yuritish mumkin.

1. Pedagogik kuzatish usuli.

2. Suhbat usuli.

3. Bolalar ijodini o’rganish usuli.

4. So’rovnoma, test usuli.

5. Maktab hujjatlarini tahlil qilish usuli.

6. eksperiment, tajriba, sinov usuli.

7. Statistika ma’lumotlarni tahlil qilish usuli.

8. Matematika-kibernetika usuli.

Pedagogik kuzatish – odatda tabiiy kuzatish orqali o’quvchilarning fanlarni o’zlashtirishlari, ularning xulq-atvori va muomalalaridagi o’zgarishlarni hisobga olish va tegishli ta’limiy-tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish yo’llarini belgilash uchun qo’llaniladi. Bu metod tadqiqotchining pedagogik tajribaning muayyan bir tomoni va hodisalarini biror maqsadni ko’zda tutib idrok etish tashkil etadi. Bunda kuzatishlar tezligi va soni, kuzatish ob’ekti, vaqti, pedagogik vaziyatlarni kuzatish uchun ajratiladigan xarakteristika va hokazolar hisobga olinadi.

Qayd qilish usuliga qarab kuzatish turlarga bo’linadi. Bevosita va bilvosita qayd qilish usuli tadqiqotchiga real pedagogik jarayon kuzatuvchilarning xatti-harakatlari va hakozolarni yozib qo’yish imkonini beradi. Bevosita qayd qilish usuli biror-bir hodisaning oqibatlari haqidagi faktik materialni boshqa shaxslar orqali yoki qandaydir asbobni qo’llash vositasida olishga imkon beradi. Ilmiy-texnika taraqqiyotiasrida kuzatishning vizual usullari xilma-xil texnika vositalari (kinofotos’yomka, videozapis’, televidenie va h.z.)ni qo’llash bilan tobora ko’p qo’llanilmoqda.

Suhbat metodi – so’rashning bir turi bo’lgani holda, tadqiqotchining jiddiy tayyorgarlik ko’rishini talab etadi, chunki u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita aloqada bo’lish vaqtida og’zaki suhbat tarzida, suhbatdoshining javoblarini yozmasdan erkin muomala formasida qo’llaniladi.

Suhbat metodida – maktab o’qituvchilari va o’quvchilar jamoasi bilan ota-onalar va keng jamoatchilik bilan, yakka va guruhli tartibda ish olib borilganda qo’llaniladi. Suhbat metodidan farq qilib, interv’yu olish metodi savollarni oldindan belgilangan izchillikda interv’yu yo’li bilan bayon qilishni nazarda tutadi. Bunda javoblar magnit tasmasiga yoki kassetalarga yozib olinadi. Hozirgi kunda ommaviy so’rash nazariyasi va praktikasida interv’yu tashkil etishning ko’p usullari mavjud:

- guruhlar bilan;

- intensiv;

- sinash va h.k.

Bolalar ijodini o’rganish – o’quvchilarning o’ziga xos individual tartibdagi faoliyatlariga doir omillar tahlil qilinadi, xulosalar yasaladi.

Pedagogik so’rash metodi – tadqiqotchining boshqa kishilardan pedagogik tajribaning biror tomoni yoki hodisalari haqidaaxborot olish jarayoni bu metodningasosini tashkil qiladi. So’rash savollarning mantiqiy o’ylangan sistemasini, ularning aniq ifodalanishini, nisbatan kamchiligi (3-5ta) nazarda tutiladi. Shuningdek, qat’iy formadagi javobni (“ha”,”yo’q“) hamtaqozo etishi mumkin.

Test, so’rovnomalar - bu so’rovnoma, ya’ni anketa usuli qo’llanganda yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniqlash, o’quvchilarning yakka yoki guruhli fikrlarini, qarashlarini, qanday kasblarga qiziqishlarini, kelajak orzu-istaklarini bilish va tegishli xulosalar chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida o’tkaziladi. Test savollaridan ko’zlangan maqsad oz vaqt ichida o’quvchilarning bilimlarini yoppasiga baholashdir.

Mutaxassislarning bilimini va saviyasini aniqlash uslublaridan biri – bu test yordamidagi sinovdir. Test yordamida sinov o’quvchi yoki mutaxassisning bilimi, ilmi, ma’naviyati hamda yoshlarning qaysi yo’nalish va mutaxassislikka layoqati, iqtidorini zudlik bilan aniqlash yoki baholashga imkon beradi. Test yordamida bilimni baholashning pedagogika nuqtai nazaridan ba’zi bir yutuqlari va kamchiliklarida keltirilgan va baholash jarayonini eHM yordamida avtomatlashtirish mumkinligi ta’kidlangan. Test savollari va masalalarining jozibadorligiga sabab, uning qisqa va lo’ndaligi, to’g’ri javobni umumiy javoblar ichida borligi va ularning o’quvchilarga ko’rsatma bõlibxizmat qilishi, uning topishmoqli o’yinga o’xshashligi va javobni topishda xotira, intuciya va topqirliklar qo’l keladi. Test savollarini chop etish o’quvchilarning mustaqilishlashini yanada faollashtiradi.

Test sinovini oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlariga kirish imtihonlarida qo’llash quyidagi qator natijalar berdi.

Imtihon oluvchi bilan imtihon topshiruvchi orasidagi sub’ektiv sabablar va psixologik to’siqlar yo’qoladi. Barcha abiturientlarga beriladigan imtihon sharoitlari vaqti variantlarning murakkablik darajasi, baholash kriteriylari deyarli bir xil bo’lishiga erishiladi.

Test natijalarini EHM yordamida avtomatlashtirilgan holda ishlab chiqish amalga oshirildi, o’quvchilarning qaysi fandan va uning qaysi bo’limidan bilimlarining past yoki yuqoriligini baholash va uning respublikamiz regionlari, xatto ayrim maktab-liceylar bo’yicha tahlil qilish imkoniyati yaratildi.

Iqtidorli yoshlarni tanlash, olimpiadalar o’tkazish jarayonlarini sezilarli darajada yaxshilashga olib keldi.

Oliy o’quv yurtiga kiruvchilar uchun test sinovi atigi 3 ta fandan bo’lib, albatta bu etarli emas. Ular bir necha fandan va bir necha bosqichdan iborat bo’lishi kerak. Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlariga kiruvchi yoshlarning nutqi, til bo’yicha savodliligini nazorat qiluvchi yoshlarning faqattestlarni mexanik ravishda yodlash va tilga, boshqa fanlarga e’tiborsizligiga barhamberilishi mumkin.

Test sinovlar metodi - bu yozma javoblarning ommaviy ravishda yig’ib olish metodidir. Test sinovlarini (anketalarini) ishlab chiqish murakkab ilmiy jarayon. Pirovard natijada tadqiqot natijalarining ishonchliligi anketalar mazmuniga, berilayotgan savollar shakliga, to’ldirilgan anketalar soniga bog’liq bo’ladi. Odatda test savollarining ma’lumotlarini komp’yuterda matematik statistika metodlari bilan ishlashga imkon beradigan qilib tuziladi.

Maktab hujjatlarini tahlil qilish usuli - bunda o’quvchilarning umumiy miqdori, uning o’sishi yoki kamayish sabablari tavsifi, o’quvchilarning fanlar bo’yicha o’zlashtirish darajasiga, sinfdan qolishning oldini olish, rag’batlantirish va jazolash choralari turlariga, maktabning moddiy bazasiga e’tibor beriladi.

eksperiment-tajriba-sinov usuli - ushbu tajriba asosan ta’lim-tarbiya jarayoniga aloqador ilmiy faraz yoki amaliy ishlarning tadbiqi jarayonlarini tekshirish, aniqlash maqsadida o’tkaziladi.

Statistika ma’lumotlarini tahlil qilish usuli - xalq ta’limi sohasidagi, jumladan, ajratilgan mablag’larning doimiy o’sib borishi, darslik va o’quv qo’llanmalari, ko’rgazmali qurollar, o’qituvchi kadrlar tayyorlash, maktab qurilishi, xo’jalik shartnomalari va ulardan tushayotgan mablag’lar statistika usuli orqali aniqlanadi.

Sociologik tadqiqot metodi – Anketaga savollar kiritiladi. Bundan maqsad talaba-yoshlarning kasb-hunarga bo’lgan munosabatlarini aniqlash, talabalar orasidagi do’stlik munosabatlarini O’zMU dagi shart-sharoitlarni bilish, yutuq va kamchiliklarni, yoshlar orasidagi munosabatlarni, dinga, xususan tasavvufga bo’lgan qiziqishlarini aniqlash, talabalarning ma’naviy sifatlar darajasini, bilim olishga ishtiyoqi, adabiyotlar bilan ta’minlanganlik darajasi, o’quv taqsimoti, professor-o’qituvchilarning o’qitish darajasi, o’quv qo’llanmalarning sifati, komp’yuter bilan mashg’ulot o’tkazish turlarini o’rganish universitetda qo’llanilayotgan testlar talabalar nazarida, ilmiy va kasbiy mahoratini oshirishdagi mashg’ulotlar turi, stipendiyalar miqdori, stipendiyalar talabalarning harajatini qanchalik qoplaydi, haq to’lanadigan ishlarda talabalar qatnashdimi, ota-onalarining moddiy yordami, ularning ma’lumoti, ish joyi, talabalarning ko’p shug’ullanadigan jamoat joyi, yashash joyi, ilmiy dunyoqarashining shakllanishida ta’sir etuvchi omillar, mutaxassis bõlibetishida hal qiluvchi omillar, talabalarning onglilik darajasi jarayoni, komil inson bo’lish uchun kerakli bo’lgan ma’naviy sifatlar, komillikka erishish uchun tezroq qutulish kerak bo’lgan salbiy sifatlar, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” va ta’lim haqidagi Qonunning mohiyati va mazmuni haqidagi talabalarning fikrlari, “ÕzbekistonXXI asr bo’sag’asida” kitobiga munosabati, o’zlashtirganlik darajasi haqidagi savollar anketaga kiritiladi. Savol-javoblarning barchasi komp’yuterda qayta ishlanadi va xulosalar chiqariladi.