Ecologiya MurodovSh lot doc


-rasm. Materiyaning tarkibiy tuzilishida ekotizimlar



Download 1,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet120/230
Sana07.01.2022
Hajmi1,2 Mb.
#327613
1   ...   116   117   118   119   120   121   122   123   ...   230
Bog'liq
Ecologiya Murodov Sh 2005

6.1-rasm. Materiyaning tarkibiy tuzilishida ekotizimlar 

holati 

 

Xuddi shunday  ekologiyada ekoton, ekotop  yoki  jamoalar 



oralig’idagi  o’tish  mintaqasi  bo’lib  hisoblanadi.  (Masalan: 

dengizdagi  yumshoq  va  qattiq  gruntlar  orasidagi 



chiziq

). 


Ekotonlar  jamoasiga  himoyalanuvchi  jamoa  turlarining  katta 

(akvatoriya yuzasi, daryo va botqoqlik) funktsiyasi hisoblanadi. 

Shubhasiz,  Yer  iqlimiga  ancha  o’zgaruvchan  kosmik 

omillar,  Quyosh  yorug’ligi,  Yer o’qi  qiyaligi,  Yer  orbitasi  shakli 

va  Yerning  aylanish  tezligi  ta‘sir  etadi  va  ta‘sir  etish    davom 

etmoqda.    Iqlimning  «Yerdagi»  omillari  uning  tashqi  po’sti 

(atmosfera  va  gidrosfera)  asosan,  issiq  va  nam  almashinuv  sarfi 

muvozanatini aniqlaydi.  

Yer  po’stidagi  harakatlar  transgressiyaga  (dengizning 

quruqlikka  kirib  borishi)  regressiyaga  (dengizdan  suvning 

pasayishi - quruqlikning paydo bo’lishi) olib keladi. Transgressiya 

davrida okean  va dengizlarning maydoni  ko’payadi, bu esa  yerda 

namlik  va  issiqlik  iqlimning  hukmronlik  qilishiga  olib  keladi 

(hatto  baland  kengliklarda).  Regressiya  davrida  odatda 

materiklarning  sathi  ko’tarilish  kuzatiladi,  namlik  va  harorat 

taqsimlanishining  ko’zga  tashlanadigan  farqi  kuchayadi.  Biroq 

litosfera  plitasi  dreyfi  bilan  bog’langan  materiklarning  global 

holati  iqlimga    kuchli  ta‘sir  etadi.  O’sha  davrda  materiklar 

quruqligi,  qutb  va  qutb  oldi  hududlarida  bo’lganligidan    havo 

massasi  va  dengiz  oqimlarining  tsirkulyatsiyasi  kuchli  ravishda 

o’zgardi  va  muzlash    davri  boshlandi.  Katta  muzliklar  masalan 

quyi  ordovik  va  quyi  toshko’mir  vaqtida,  Janubiy  qutb  yaqinida 

Gondvan  supermaterigida  paydo  bo’ldi  (keyin  Janubiy  Amerika, 

Afrika,  Hindiston  va  Avstraliya  yarim  orollariga  parchalanib 

ketgan). 

Iqlimga  yuqorida  qayd  etilgan  omillar  –  vulkanizm, 

meteoritlar  qulashi  va  boshq.  ham  ta‘sir  etadi.  Masalan  vulkon 

atmosferada      CO

tarkibining  oshishiga  va    yuqori  termik  rejim 



mavjud bo’lishiga sabab bo’ladi.  

Shuni  ta‘kidlash  kerakki,  biosfera  muhitning  o’zgarishini 

aniq his etdi. Qadimgi Yer atmosferasida SO2 miqdorining yuqori 

darajada  mavjud  bo’lishi,  oldin  dengiz  keyin  esa  quruqlikdagi 

floralarning  evolyutsion  tezlashishi,  tiklovchi  atmosferani 

oksidlantiruvchi b

ў

lishiga olib keldi. Natijada biosfera o’zi uchun 



himoya  ozon  ekranini  yaratdi  va  hayotni  suvdan  quruqlikka 

chiqishini  ta‘minladi.  Atmosferada  kislorodning  to’planishi  yer 

usti faunasining jadal rivojlanishiga shart-sharoitlar yaratdi. 

 Yerning  iqlim  tarixida  har  xil  miqyosdagi  davriy 

tebranishlar  kuzatilgan.  Bunda  qisqa  muddatda  iqlim  va  ob-

86 


115 


www.qmii.uz/e-lib 

 

www.qmii.uz/e-lib 



 

  

qismi,  ba‘zan  esa  faqat  ekoton  uchun  tavsifli  turlar  kiradi. 



Ekotonda  bo’lgan  turlar  soni  va  populyatsiyalar  jamoasi  ko’p 

hollarda  uning  ikki  tomondagi  ekotizimlardagidan  ko’proq 

bo’ladi.  Tirik  organizmlar  zichligi  va  xilma-xilliklarining 

ko’payish  tendentsiyasi  jamoalar  chegarasida  chetki  effekt  nomi 

bilan ma‘lum. 


Download 1,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   116   117   118   119   120   121   122   123   ...   230




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish