|
И ктисидий хавф си злик ви нг куйи гахликали чегаралари4
Қуйи тахликали чсгара
Ку)к1Т1кчя1р
маамуни
Даражаси
Асосий капиталга
киритмлган икиестициялар
Ялпи ички маҳсулотга
амсбатан, фоиз
18
Ишсизлик ларажаси
Иқтисодий фаод ахолига
нисбатан. фоиа
я
Монетиаация даражгси
Ялпи ички маҳсулотга
нмсбатан, фоиа
25
Т а тқ и м р з
Ялпи ичкн махеулотга
яисбатан, фаиа
40
Ички қара
Ялпи ички маҳсуллтга
иисбатан, фоиз
3(1
Ташқи қарзлар бўйича
Тўловлар
Туловларнивгйиллик экспарт
хажмнга нисбатак, фоиа
25
Мудофаага харажатлар
Ялпи ички маҳсулотга
нисбатан, фоиз
3
Фуқаролик фавларига
хараж атлар
Ялпи мчки маҳсулотга
нисбатаи, фпиз
1,5
Иавовацион мақсулотлар
Саноат маҳсулотларм умумнп
ҳвжммга вмсбатав, фома
15
Сапоат ишлаб чиқаришида
машивасоэлик ва металлни
қайта ишлаш
Саноат и т л а б чикариш
Хажидаги улуши, фоиз
25
Давлат бюджети дефмдити
Ялпи мчки маҳсулотга
нисбатан, фоиэ
3.0
Давлат қарэиян коплаш
харажатлари
Давлат бюджетм харажатлари
хажмига нисбатан, фоиэ
20
Яшаш мвшимунидая паст
даражада дароиад олувчи ақоли
Аҳоли умумнй сонидаги
улуш и, фоиз
7,0
Аҳоли даромадлэри бўйича
табакалавиши
Децил коэффицисити
В.О
' Гордиеякс Д.В. Основь] эконамической беаопасности государства. Курс
лекций: учеб-метод пособие. - М : Финансм и статистика; ИНФРА-
М, 20П9. -С .76,77,78,79,81,82.83.85,86,87,88.89,90,91,92.
40
www.ziyouz.com kutubxonasi
2) молиявий тизим барқарорлиги кўрсаткичларига
давлат бюджети камомади, давлат қарзи, пул муома-
ласи, ўзаро ҳисоб-китоб ва солиқ интизомини ифода-
ловчи кўрсаткичлар киради;
3) ижтимоий соҳа кўрсаткичлари аҳоли даромадла-
ри даражаси ва унинг мулкий жиҳатдан табақалани-
ши, ишсизлик ҳамда ижтимоий соҳа харажатлари бўйи-
ча қуйи таҳликали чегараларни ўэ ичига олади;
4) ташқи савдо ва иқтиеодий фаолият кўрсаткичла-
ри гуруҳига мамлакат ички истеъмолида импортнинг
улуши ва миллий ишлаб чиқариш ҳажмида экспорт-
нинг улуши бўйича қуйи таҳликали чегараларни ифо-
далончи индикаторлар киради.
Иқтисодий адабиётларда иқтисодий хавфсизлик
кўрсаткичлари сифатида С.Ю.Глааьев томоиидан так-
лиф этилган туркумланишдан кўпроқ фойдаланилмоқ-
да. Ушбу иқтисоднй хавфсизлик кўрсаткичлари турку-
мига куйидагилар киради:,л
- ялпи ички маҳсулотнинг умумий ва аҳоли жон бо-
шига ннгбатан ҳажми;
- саноат маҳсулотлари умумий ҳажмида ишлаб бе-
рувчи саноат махсулотлари улуши;
- саноат ишлаб чиқаришида машинасозликнинг улуши;
- инвестициялар ҳажмининг ЯИМга фоиз хисоби-
даги нисбати;
- илмий тадқиқотлар учун харажатларнинг ЯИМга
нисбати (фоиз ҳисобида);
- янги турдаги маҳсулотларнинг ялпи ишлаб чиқа-
рилаётган маҳсулотлар ҳажмидаги улуши;
- яшаш минимуми даражасидан паст даромад олув-
чи кишилар улушн;
- аҳолининг ўртача умр кўриш ёши;
- аҳолининг знг юқори даромад олувчи 10% гуруҳи- 1
0
10 Глазьев С.Ю. Теория дплгосрочного технико-экономического развития.
- М., Изд. "Вла-Дор", 1Й97. -С.107-110; Экономическая беэсшасность
хозяйстненних систем. Учебник. - М., Изд. РАГС, 2001. -С.178-179.
41
www.ziyouz.com kutubxonasi
нинг энг кам даромад олувчи 10
%
гуруҳи даромадлари
ўртасидаги фарқ;
- қайд этилган жиноятлар ҳар 100000 киши ҳисобига;
- Халқаро Меҳнат Ташкилоти (ХМТ) методология-
си бўйича ишсизлик даражаси (фоиз ҳисобида);
- йиллик инфляция даражаси (фоиэ ҳисобида);
- ички қарзлар ҳажмининг ЯИМга нисбати, (фоиз
ҳисобида, қиёсий даврда);
- ички қарзларни қоплаш ва уларга хизмат кўрса-
тиш учун жорий эҳтиёжнинг бюджетга солиқ тушум-
лари ҳажмидаги улуши (фоизда);
- ташқи қарзнинг ЯИМга нисбати (фоиз ҳисобида);
- ташқи қарзнинг ЯИМ камомадини қонлашдаги улуши;
- хорижий валюталар миқдорининг миллий валюта
массасига нисбати (фоизда);
- нақц хорижий валюта миқдорининг нақд миллий
валюта ҳажмига нисбати (фоиз ҳисобида);
- (М2) пул массасикинг ЯИМга нисбати (фоиз ҳисобида);
- ички истеъмолда импортнинг ҳиссаси, шу жумладан,
ички озиқ-овқат маҳсулотлари истеъмоли ҳажмида им-
порт озиқ-овқат маҳсулотлари улуши (фоизда);
- аҳоли яшаш даражалари бўйича мамлакат ҳудуд-
лари ўртасидаги фарқлар
Ҳар бир мамлакатда расмий тарэда белгиланган
қуйи таҳликали чегара индикаторлари миллий ва жа-
ҳон иқтмсодиётидаги шароитларнинг ўзгариши натижа-
лари билан тғ 'қосланади.
Шуни таъкидлаш жоизки, иқтисодий хавфсизлик
кўрсаткичларини турли нуқтаи назардан туркумлаш мум-
кин. Масалан, А.Иллариановнинг фикрича, иктисодий ри-
вожланишнинг таъминланиши нуқтаи назаридан иқтисо-
дий хавфсиэлик кўрсаткичлари қуйидагича туркумланган:
- давлат секторининг (корхоналарининг) ЯММ иш-
лаб чиқаришдаги улуши (фоиз ҳисобида);
- давлат истеъмолининг ЯИМга нисбати (фоизда);
- давлат харажатларининг ЯИМга нисбати (фоизда);
42
www.ziyouz.com kutubxonasi
- давлат бюджетининг ЯИМга нисбати (фоизда);
- давлат карзлари ўсишининг ЯИМга нисбати (фоизда);
- пул маесасининг ўсиш суръати (фоизда);
- инфляция суръатлари (фоиз ҳисобида);
- валюта курсининг пасайиш суръатлари (фоизда);
- ташқи савдога солиқларнинг ташқи савдо айлан-
масига нисбати (фоизда)” .
Иқтисодий хавфсиэлик кўрсаткичларини миллий
иқтисодиёт субъектларининг ҳаётий муҳим манфаат-
лариии таъминлаш нуқтаи назаридан ҳам туркумлаш
мумкин. Масалан. А.Прохожев ва М.Корниловлар шахс-
нинг, яъни алоҳида индивид, фуқаронинг ҳаётий му-
ҳим манфаатини рўёбга чиқариши нуқтаи назаридан
иқтисодий хавфсизликни ифодаловчи қуйидаги кўрсат-
кичларни қайд этган:
- жон бошига ойлик даромад миқцорининг расмий ра-
вишда белгиланган яшаш минимуми миқдорига нисбати;
- аҳоли озиқ-овқат харажатларининг йиллик жон
бошига даромадлар ҳажмидаги улуши;
- аҳоли жон бошига кундалик истеъмол қилинаёт-
ган калориялар микдори;
- аҳоли жон бошига ўртача йиллик даромадида уй-жой
ва коммунал тўловларга килинган харажатлар улуши;
- аҳоли жон бошига ўртача йиллик даромаддаги
жамғармаларнинг улуши ва бошқалар12. Шуни айтиб
ўтиш жоизки, ушбу иқтисодий хавфсизлик кўрсаткич-
ларининг ўртача жаҳон ва МДҲ мамлакатларининг ай-
нан шундай кўрсаткичларига, шунингдек, расмий бел-
гиланган қуйи таҳликали чегара индикаторларига тақ-
қослаш орқали миллий иқтисодиётнинг реал ҳолатини
аниқлаш мумкин бўлади. Вунинг натижасида ҳукумат 1
1
11 Илларионов А. Критерии экономической безопасности. / / Вопроси
экономики. 1999. №10.
и Прохожск А, Корнимов М. О проблеме критериев и оценпк
экономической беаопасности / / Обшество и экономика, № 4-5. 2003.
-С. 233.
43
www.ziyouz.com kutubxonasi
мамлакат иқтисодий хавфсизлигини таъминлашга қара-
тилган иқтисодий сиёсатнинг мақсадлари ва уларни
амалга ошириш йўналишларини белгилайди.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
