Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

Т аш к и и қ т и с о д и й со қ а д а х а в ф с и э л и к
- мамлакаткинг 
жаҳон бозорларидаги рақобатга бардошлилиги, миллий 
валюта ҳамда давлатнинг молиявий аҳволининг барқарор- 
лиги билан тавсифланади.
Тижорат 
си р и
—
ишлаб чиқариш ва савдо-сотиқнинг 
бевосита иштирокчиларигагина маълум бўлган ва бошқа- 
ларга эълон қилинмайдиган маълумотлар. Янги техгоша- 
технология, ишлаб чиқаришни янгичасига ташкил этиш, 
янги материалларни қўллаш, бошқаларда бўлмаган, ҳаётий 
цгасли уэун бўлган товарларни ўэлаштириш сир тутилади.
Т овар л ар р а к обатч и л и к к о б и л и я т и н и (р а к о б а т б а р д о ш -
л и л и ги н и ) о ш и р и ш н и н г у с у л ва й у л л а р и
—
маҳсулотлар- 
нинг сифат ва иқтисодий кўрсаткичларини такомиллаш- 
тириш 5 та босқичда амалга оширилади. Биринчи боскич- 
да. маркетинг хизмати ва сифат бўлими ходимларидаи 
иборат гуруҳ "ғоявий ҳужум” усули билан маҳсулот си- 
фатини оширишнинг самарали йўналишларини ишлаб чи- 
қади. Иккинчи боскичда. бозор ҳақида аниқ маълумот- 
ларга ва бозор ишлари бўйича бой тажрибага эга бўлган 
эксперт гуруҳи томонидан харидорлар учун энг мақбул 
йўл танлаб олинади. Учинчи боскичда. маҳсулотни тако- 
миллаштириш йўллари кузатилади ҳамда энг ноқулай ва 
қийин шароитда ракобатга муваффақиятли бардош бер- 
ган маҳсулотлар танлаб олинади. Туртинчи боскшша. мол- 
нинг тавсифини ошириш учун бир қатор тадбирлар амалга 
оширилади. Бешинчи боскичда. маҳсулотни такомилаш- 
тириш йўналишлари, уларни ишлаб чиқаришдаш техно- 
логик жараёнлар ҳақидаги маълумотлар тегишли жад- 
валда кўрсатилади.
Т ўлов бал ан си
—
мамлакатнинг чет элга тўлайдиган пули 
билан унга чет элдан тушадиган пул ўртасидаги нисбат. 
Тўлов туркумига ташқи қарз, унинг фоизи, четдан олин- 
ган товар ва хизматлар ҳақи, хориж инвестицияси, хо- 
рижда дипломатик ишларни ва иқгисодий алоқаларни юри- 
тиш харажатлари, фукароларнинг чет элга пул ўтказиш- 
лари. Четдан келадиган тушумлар, бошқа давлатлар қай-
3 3 7
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тарган қарзлар, уларнинг фоизлари, хориждаги корхон- 
лар ва ташкилотлардан ўтказилган фойда, экспорт қилин- 
ган товарлар ва хизматлар ҳақи, чет эл фукаролари, корь 
хона ва ташкилотлар ўтказган пулдан иборат бўлади.
Фрикцион ишсизлик - ишдан бўшаб қолиб, ўэ мала- 
касига мос иш қидираётган ва иш ўринлари бўшашини 
кутаётган ишсизлар.
Хавфсизлик - ҳар қандай хавф-хатардан ўзини ҳимоя- 
ланган деб ҳисобловчи инсон руҳининг хсггиржам холати; ин- 
соният ҳаётининг турли соҳаларида вужудга келадиган хавф- 
хатар, таҳдидлардан ҳимояланганлик кафсшатланган
Хавф-хатар — жамият, давлат, хўжалик субъекти, 
шахс ҳаёт фаолиятига, ривожланишга таҳдид солувчи 
потенциал ёки реал куч, омил, шарт-шароит, вазият.
Хуфёна (яширин) иқтисодиёт — давлат статистика 
органларида ҳисобга олинмаган, ғайриқонуний ва иқтисо- 
дий фаолиятга тескари бўлган ҳаракатлар йиғиндиси.
Хўжалик фаолияти сохасида! и иқтисодий жиноятлар —
сифатсиз маҳсулот чиқариш ёки сотиш зтил спиртли, алка- 
галли маҳсулот ва тамаки маҳсулотларини крнунга хилоф ра- 
вишда ишлаб чиқариш ёки муомалага киритиш, савдо ёки 
воситачилик фаолияти билан қонунга хилоф равигцца шуғул- 
ланиш, савдо ёки хизмат кўрсатиш қридаларини бузиш фао- 
лияти билан лицензиясиз шуғулланиш, крнунга хилоф равишда 
ахборот тўплаш, уни ошкор қилиш ёки ундан фойдаланиш, 
рақрбатчиликни обрўсизлангириш кабилардан иборат.
Хориж капитали устидан самарали назорат —
хориж 
капитали томонидан миллий табиий бойликларнинг талон- 
тарож қилғшишша, экологияга зарар етказишга, иш ўрин- 
ларини қисқартиришга, миллий капитални сиқиб қўйишга 
йўл бермаслик мақсадида қўлланиладиган назорат восита- 
лари ва усуллари мажмуаси.
Циклик ишсиэлик — иқтисодий циклнинг инқироз фа- 
заси билан боғлиқ равшцда вужудга келадиган ишсизлик.
Чайқовчилик — турли молларни арзон олиб, қиммат 
сотиш билан даромад топишни кўзлайдиган фаолият, ман
338
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

этилган тижорат иши; хуфёна иқтисодиётнинг бир қисми 
Чайқовчилик объекти тақчил (дефицит) тонарлардир.
Чегара олди савдоси —
давлат чегараларидаги махсус 
жойларда мамлакатлар ўртасида ташкил қилинган ўзаро 
олди-берди савдоси; савдо ва тўлов битимлари, йиллик 
протоколлар асосида қўшни давлатлар чегара плди музо- 
фотларининг савдо ташкилотлари ва фирмалари томони- 
дан амалга ошириладиган халқаро товар айирбошлаш тури.
Шахснинг иқтисодий хавфсизлиги - унинг ҳаётий 
манфаатлари, яъни яшаш ва шахсий дахлсизлик, эркин 
меҳнат қилиш, тадбиркорлик фаолияти билан шутулла- 
ниш, мулкдор бўлиш, ҳаётий истеъмол эҳтиёжларини 
қондириш, саломатлигини сақлаш, билим олиш ва касбга 
эга бўлиш, кдриганда ижтимоий таъминот олиш ҳуқукла- 
рининг ҳимояланганлигини ифодалайди.
Энг паст бож тўлови - ўэаро савдо шартномалари ва 
келишувлари асосида узоқ йиллардан буён савдо-сотиқ қилиб 
келаётган мамлакатлар молларига қўйиладиган бож пули.
Энг юқори бож тўлови —
ўзаро савдо шартномалари 
ва келишувлари бўлмаган мамлакат молларига қўйила- 
диган бож тўлови.
Экспорт (