U larning biri m illiy-ozodlik kurashining yirik vakili, tan olingan y o ‘l-
boshchi Sun Y atsen (1867— 1925) boshchiligidagi G om indan (Xitoy milliy
partiyasi) b o ‘lsa, ikkinchisi Xitoy K om m unistik partiyasi (X K P) edi.
Versal shartnom asi qarorlariga qarshi m am lakatda «4-m ay harakatlari»
nom li xalq noroziligi b o ‘lib o‘tdi.
1921-yilda Sun Yatsen m am lakat preziden ti lavozimiga saylandi. Biroq
buyuk davlatlar bu saylovni va Sun Yatsen hukum atini tan olm adilar. Sun
Y atsen «X itoyni q u tq a rish » d a s tu rin i ilgari su rd i. Bu d a s tu rn i c h e t
davlatlarning yordam isiz am alga oshirib b o ‘lmas edi. Buyuk davlatlar esa
yordam berishdan voz kechdilar. Vashington konferensiyasida qabul qilingan
«9 davlat kelishuvi» b o ‘yicha, Xitoyda o ‘z hukm ronliklarini o ‘rnatdilar.
Shunday sharoitda Sun Yatsen m oddiy va harbiy yordam so‘rab Sovet
Rossiyasiga m u rojaat qildi va m uzokara u c h u n general C han Kayshini
Moskvaga jo ‘natdi. 1923-yilda Sun Yatsen Xitoy K om m unistik partiyasi
bilan ham korlik yo‘liga o ‘tdi. Shunday qilinganda Sovet Rossiyasidan yordam
olish oson kechishini u yaxshi bilardi. 1924-yil yanvarda G o m in d an va
X K P um um m illiy birlashgan inqilobiy front tuzdilar.
F rontning m aqsadi Xitoyning shim olida joylashib olib, xorijiy bosqinchi
davlatlar bilan ham korlik yo ‘lini tutayotgan ichki kuchlarga ham da Xitoyni
yarim m ustam laka holatiga tushirgan im periyachi buyuk davlatlar ta ’siriga
qarshi kurash edi. Bunda Sun Y atsenning u ch tam oyili: «milliylik, dem ok-
ratiya va xalq farovonligi» katta rol o ‘ynadi.
1925-yil b a h o rid a S hanxay sh ah rid a ta la b a la r
nam oyishga chiqdilar. Biroq ingliz politsiyasi bu
nam oyishni o ‘qqa tutdi. Bu hodisa X itoyda xorijiy bosqinchi davlatlarga
qarshi kuchli harakat boshlanishiga turtki b o ld i. Bu harakat Xitoy tarixiga
«30-m ay harakati» nom i bilan kirgan.
Shu tariqa Xitoyda chet el bosqinchilariga qarshi milliy inqilob boshlandi.
U larning asosiy shioiiari — Xitoy suverenitetini tiklash, m ustam lakachi
d a v la tla r b ila n h a m k o rlik q ila y o tg a n m ilita r is tik k a tta y e r e g a la ri
hukm ronligini ag ‘darish va Xitoyning dem o kratik milliy harakat hokim iyati
ostida siyosiy butunligini ta ’m inlash edi.
Inqilob rahbarligi G om in d an q o ‘lida edi. 1925-yilda Sun Yatsen vafot
etgach, bu partiya rahbarligi C han Kayshi q o ‘liga o ‘tdi. Inqilobda Xitoy
jam iyatin ing barcha tabaqalari ishtirok etdi. 1925-yilning o ktab r-d ek ab r
oylarida C han Kayshi hukum ati m am lakat shim oliy qism ining G u an d u n
provinsiyasida joylashgan m ilitaristlar h u kum atig a qarshi harbiy yurish
boshladi. Shu tariqa Xitoyda fuqarolar urushi boshlandi. 1926-yiIda 7 ta
provinsiya egallab olindi. 1927-yil m artda Angliya va AQSH C han Kayshiga
yordam berish uchun Xitoyga qurolli kuch yubordi. 18-aprelda N an kin da
C han Kayshi hukum ati to ‘la qaror topdi.
Y urishning birinchi bosqichi 1928-yilda yakunlandi. Buning oqibatida
shim oldagi m ilitaristik kuchlarga qattiq zarba berildi. Ju m ladan , Shanxay
Do'stlaringiz bilan baham: