Amerika jam iyatidagi
m uam m olar
A Q SH tashqi savdo aylanm asi 1914-yilda 2,3 mlrd. dollarni tashkil etgan
bo ‘lsa, bu ko‘rsatkich 1920-yilda 8 mlrd. dollarga yetdi. Eksport im portdan
4 mlrd. d o llaro rtiq b o ‘ldi. AQSH xazinasida dunyo oltin zaxirasining deyarli
50 foizi to ‘p!andi. 1914— 1920-yillar m obaynida AQSH milliy boyligi 2,5
baravar ortdi.
1920-yilga kelib butun dunyoda ishlab chiqarilgan m ahsulotning 47 foizi
A Q SH hissasiga to ‘g‘ri keldi. Ayni paytda A QSH sanoatining turli tarm oqlari
ham gurkirab rivojlandi. M asalan, dunyo b o ‘yicha avtom obilning 80 foizi,
neftning 67 foizi A Q S H da ishlab chiqarildi.
Shu tariqa AQSH jah o n n in g yetakchi davlatiga, m oliyaviy m arkaziga
va ja h o n bozorining qudratli tayanchiga aylandi.
Y uqorida qayd etilganidek, urush A Q SH ni ni-
hoyatda boyitdi. Biroq bu narsa A m erika ja m i-
yatidagi ijtimoiy m uam m olam i butunlay hal etgani
y o ‘q. A ksincha, bu ijtim oiy m uam m o lar keskinlashib bordi. C h un on chi,
1918-yilning oxirida ishsizlar soni 3 m ln dan ortiq kishini tashkil etdi.
U rush yillarida kundalik xalq iste’mol tovarlari ishlab chiqarish kamaydi.
AQSH m onopoliyalari to ‘plagan boylik yildan yilga o ‘sdi. Biroq m ehnat
ahli turm ush darajasi boylik bilan teng o ‘sm adi. N atijada ishchilar o ‘z haq-
huquqlari u ch u n kurasha boshladilar. Bu kurashda qatnashganlam ing soni
1919-yilda 4 m ln dan ortiq kishini tashkil etdi va ular 44—48 soatlik ish
haftasini talab qildilar.
A Q SH hukm ron doiralari ishchilar harakatiga va ularning s o i tashki-
lo tla ri faoliyatiga m avjud konstitutsiyaviy tuzum ga qarshi suiqasd deb
q aradilar. S hu tufayli m am lak atd a o ‘zgacha fikrlovchilarga qarshi eng
shafqatsiz va mislsiz qatag‘o n avj oldirildi. Xususan, A Q SH hukum ati 1918-
yilda «D a’vatkorlik to ‘g ‘risidagi hujjat»ni qabul qildi. Hujjat m am lakatdagi
mavjud tuzum to ‘g‘risida bildiriladigan har qanday salbiy fikrlarni jinoyat,
deb e i o n qildi. Bunday ayblovga uchraganlar yo 10 m ing dollar jarim a
to ia r d i, yoki 20 yil m uddatga ozodlikdan m ahrum etilardi.
2
m ingdan ortiq kishi shunday jazolarga m ahkum etildi. 1919-yilda
sanoatda xususiy m ulkdorlikni qoralovchi har qanday d a’vat m an etildi.
1920-yilda o ‘zgacha flkrlashda shubha qilinganlikda ayblanib, 10 mingga
yaqin taraqqiyparvar arboblar hibsga olindi. Kasaba uyushm alari ichida
A m erika M ehnat Federatsiyasi (A M F ) faollari va rasm iy rahbariyatning
siyosatiga qarshi chiquvchilar ham quvg‘in ostiga olindi. Jum lad an , 1920-
yilda kasaba uyushm alari harakatining faollari, italiyalik m uhojirlar Sakko
va V ansetti bankini talash va politsiyachini o id iris h d a ayblanib qam oqqa
olindilar. Sud ularni o i i m jazosiga hukm qildi va 1927-yilda ular elektr
stulga o iq a z ilib qatl etildi. Bu m udhish voqeaning atayin uyushtirilganligi
faqat Ikkinchi jah o n urushidan keyin dunyoga m a ’lum b o id i.
Shu tariqa A Q S H da 20-yillarning 2-yarm ida o ‘zgacha fikrlovchi va s o i
tashkilotlar tugatildi. A M F 1923-yilda ishchi tashkilotlar «B altim or-O gayo»
78
Do'stlaringiz bilan baham: |