E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

JADVALNI  TO ‘ LDIRING.  AFG‘ONISTON  DAVLAT
 
RAHBARLARI  FAOLIYATI
Davlat
rahbarlari
Hokimiyatda 
turgan  yili
Faoliyati
Ijobiymi,
salbiymi
—  A fg‘onistonda  halok b lgan  zbekistonlik yoshlar hayotidan misol  keltirib, 
yozma  ish  tayyorlang.
3 1 -§ .  Osiyoning  yangi  industrial  davlatlari
«Yangi  industrial
 
davlatlar»  tavsifi
XX  asming  60—80-yillari  rivojlanayotgan  davlatlar 
ichidan  Yangi  Industrial  D avlatlarning  (YAID) 
ajralib  chiqish  davri b o id i.  Bugungi  kunda bunday 
davlatlar Lotin Amerikasi va Osiyoda mavjud.  Osiyoda ularning eng rivojlangani 
Janubiy  Koreya va  Singapur b o is a ,  Lotin Amerikasida Argentina,  Braziliya  va 
Meksikadir.  Mutaxassislar YAID qatoriga Malayziya, Tailand, Hindiston,  Chili, 
Kipr,  Tunis,  Turkiya,  Indoneziya:  Filippinni  ham   kiritadilar.
Birlashgan  M illatlar  Tashkilotining  hisoblash  uslubiga  k o ‘ra,  u  yoki  bu 
davlatni  yangi  industrial  davlatlar  safiga  q o ‘shishda  quyidagi  k o ‘rsatkichlar 
hisobga  olinadi:
1)  yalpi  ichki  m ahsulotning  aholi  jo n   boshiga  taqsim oti  ko ‘rsatkichi;
2)  yalpi  ichki  m ahsulotning  yillik  o ‘sish  sur’ati  (q o ‘shim cha);
3)  qayta ishlash sanoatining yalpi  ichki  m ahsulotdagi  solishtirm a salm ogi 
(u  20  foizdan  yuqori  b o iis h i  zarur);
4)  sanoat  m ahsulotlarining  eksportdagi  sa lm o g i;
5)  xorijga  chiqarilgan  investitsiya  salm o g i.
Bu  k o ‘rsatkichlar  b o ‘yicha  YAID  rivojlanayotgan  davlatlardan  ajralib 
tu ra d ila r.  B a’zi  s o h a la r  b o ‘y ic h a   esa  u la r,  h a tto ,  ay rim   riv o jlan g an  
d av latlard an   o ‘zib  h am   ketdilar.  9 0 -y illarn in g   b osh lariga  kelganda  bu 
davlatlarda  aholi jo n   boshiga  to ‘g ‘ri  keladigan  d aro m ad   4  baravar  oshdi.
Yangi  industrial  d avlatlar  shakllanishida  c h e t  el  sarm oyasi  katta  rol 
o ‘ynad i.  C h u n o n c h i,  8 0 -y illarn in g   b irin c h i  y a rm id a   Y A ID   iqtisodiga 
kiritilgan  sarm oya  chet  davlatlarning  rivojlanayotgan  davlatlar  iqtisodiga 
kiritgan  jam i  sarm oyasining  42  foizini  tashkil  etdi.  Y A ID   iqtisodiga  eng 
k o ‘p  sarm oya  kiritgan  davlat  A Q SH   (chetga  chiqarilgan  barch a  sarm oya- 
sining  10  foizi)dir.
275

---

1995-yilda xalqaro tashkilot — «Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti» 
Janu bi-S harqiy Osiyo davlatlari  orasida birinchi b o ‘lib  Singapurga industrial 
rivojlangan davlat m aqom ini berdi.
30  yil  ic h id a   b a rq a ro r  iq tiso d iy   ta ra q q iy o t  S in g a p u rn i  k ic h ik   b ir 
bandargohdan jahondagi  eng  boy  davlatlardan  biriga  aylantirdi  (yalpi  ichki 
m ahsulotning aholi jo n  boshiga taqsim oti hajm i b o ‘yicha dunyoda 9 -o ‘rinda 
turadi).  Shu  yili  aholi jo n   boshiga  o ‘rtacha darom ad  22300 A Q SH   dollarini 
tashkil  etdi.  Keyingi  o ‘rinda  Y aponiya  turadi.
C het  el  sarm oyalari  Y A ID ning  sanoatini  rivojlantirishda  va  eksportning 
raqobatbardosh  b o iish id a   m uhim   rol  o ‘ynadi.  Bunga  Janubiy  K oreya  iqti- 
so d i  m iso l  b o i a   o la d i.  Bu  d a v la t  iq tis o d ig a   j o y la s h tir ilg a n   ja m i 
sarm oyalarning yarm idan  ko‘pi  Yaponiya  sarmoyasidir.  Bu sarm oya Janubiy 
K o re y a d a   m a s h in a s o z lik ,  a v to m o b ils o z lik ,  e le k tro te x n ik a   jih o z la ri, 
kem asozlik  kom plekslari  yaratilishiga  asos  b o id i.
Bugungi  kunda  Y A ID   iqtisodiyotida  xorij  sarmoyasi  joylashtirilm agan 
biro r-b ir  soha  qolm adi.  Ayni  paytda  Osiyo  YAID  iqtisodiyotiga  kiritilgan 
c h e t  el  s a rm o y a la rin in g   d a ro m a d   k e ltiris h   u lu sh i  L o tin   A m erik a si 
davlatlarinikidan  yuqoridir.
B undan  tashqari,  keyingi  q a to r o ‘n  yilliklarda  transm illiy korporatsiyalar 
ilm  talab  qiluvchi  ishlab  chiqarishni  rivojlantirishga  katta  e i i b o r   berdi. 
O siyoning  Y A ID   bunday  o ‘zgarishga  tayyor  b o iib   chiqdilar.
Ayni  paytda  quyidagi  om illar  ham   transm illiy  korporatsiyalarning aynan 
Osiyo  hududiga  kirib  kelishida  katta  rol  o ‘ynadi:
—  Osiyo  Y A ID ining  qulay  geografik  o ‘rni.  U larning  deyarli  ham m asi 
dunyo  iqtisodiy  y o ila ri  kesishgan  nuqtalarda  ham da  AQSH  va  Yaponiyaga 
yaqin joylashgan;
—  Y A ID da  m ustahkam   siyosiy  b arqarorlik ning   tiklanganligi  ham da 
dem okratik  va  siyosiy  qayta  qurishlarning  iqtisodiy  islohotlar  m anfaatiga 
xizm at  qilganligi;
—  O siyo  Y A ID   aholisinin g  o ‘ta  m ehn atk ashligi,  tirishqoqligi,  in ti- 
zomliligi.
Bu  hol  xorij  sarmoyasi  xavfsizligiga yuqori  kafolat  berilishini ta ’m inladi.
YAID  o ‘z  iqtisodiyotini  rivojlantirishda  quyidagi 
ikki  m odeldan  birini  tanlaganlar:
— 
milliy iqtisodiyotni tashqi bozor —  eksport- 
ga  y o ‘naltirgan  holda  rivojlantirish;
—  m illiy  iqtisodiyotni  im port  o ‘m ini  o ‘zi  qoplashi  yo ‘nalishida  rivoj- 
lantirish.
B irinchi  yo ‘l  sam arasi  A Q SH ,  G ‘arbiy  Yevropa  va  Y aponiya  tajribasida 
isbotlangan  edi.  Osiyoning  YAID  ham   asosan  shu  m odelni  q o ‘lladilar.
Lotin  A m erikasining  Y A ID   esa  asosan  ikkinchi  m odelni  q o ila d ila r. 
T abiiyki,  bu  ikki  m o d eld an   b irini  tan lash n in g   o ‘zigina  m uvaffaqiyatni 
ta ’m inlam aydi.  U  yoki  bu  m odel  uni  tanlagan  davlat  hukum atining  oqilona