E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

Iqtisodiy  va  ijtimoiy-
 
siyosiy  ahvoli
2 0 -y illa rd a   ja h o n   b o z o rid a   L o tin   A m erik a si 
tovarlariga  qulay  narx-navo  saqlanib  turdi.  Bu, 
o ‘z navbatida,  iqtisodiyotning taraqqiyotiga xizmat 
qildi.  B iroq  bu  iqtisodiy  tara q q iy o t  asosan  ekstensiv  o m illar  hisobiga 
ta ’m inlana  bordi.
Shuningdek,  bu  q it’a  davlatlari  iqtisodiyotiga  qishloqda  latifundiyachi- 
lar  z o ‘ravonligi,  ishlab  ch iqarishn ing  asosan  tashqi  b o zo r  ehtiyojlariga 
m oslashib  qolganligi  ham da  chet  el  kapitaliga  qaram lik  xususiyatlari  ham  
xos  edi.  B ular  iqtisodiyotni  tobora  qiyin  ahvolga  tushirib  q o ‘ym oqda  edi.
B undan  foydalangan  buyuk  davlatlar  bu  q it’a  davlatlari  iqtisodiyotiga 
o ‘z  ekspansiyalarini  yanada  kuchaytirdilar.
Agar 20-yillarga q adar  Lotin Am erikasiga sarm oya joylashtirishda  Buyuk 
B ritaniya birin ch i  o ‘rinda turgan   b o ‘lsa,  20-yillarning oxiriga  kelib vaziyat 
tu b d an   o ‘zgardi.  E ndi  A Q SH   bu b o rad a  Buyuk  B ritaniyani  o rtd a  qoldirdi. 
30-yillarn ing  oxiriga  kelib  esa  A Q S H n in g   yirik  kom pan iy alari  bu  yerda 
o ‘z  h u k m ro n lik   m avqeyini  o ‘rnatd ilar.  X ususan,  elek tr stan siy alar,  tem ir 
y o ‘llar,  p o c h ta -te le g ra f,  p o rt  va  to g ‘  san o a ti  A Q S H   sarm oyasiga  qaram  
b o iib   qoldi.
Xorijiy  sarm oyaning  bunday tazyiqi  Lotin  A m erikasining ja h o n   ijtim oiy 
taraqqiyotidan  orqada  qolishiga  olib  keldi.  Shu  tariqa,  Lotin  Am erikasi 
davlatlari  rivojlangan  davlatlar  iqtisodiyotining  xom ashyo  bazasiga  aylanib 
qoldi.
Lotin Am erikasi davlatlarida siyosiy hayot turlicha edi.  Iqtisodiy jih atd an  
qoloq davlatlarda rasm an respublika tuzum i e i o n   qilingan b o is a -d a ,  am alda 
ularda  avtoritar  va  diktatorlik  tartiblari  o ‘rnatilgan  edi.  Ayrim   davlatlar 
konstitutsiyasida  hokim iyatning  oliy  vakillik  organi  huquqlari  kafolatlani- 
shi  qayd  etilgan  b o is a -d a ,  hokim iyat  u  yoki  bu  soha  oligarxiyasi  q o iid a  
to ‘plangan  edi.  M asalan,  Braziliyada  butun  hokim iyatni  am alda  qahva  oli- 
garxiyasi  q o ig a   olgan  edi.
Iqtisodiy jih a td a n   nisbatan  taraqqiy etgan  davlatlarda  (A rgentina,  C hili 
va  U rugvay)  u ru sh d a n   keyin  k o nservativ-oligarx iya  tartibi  o ‘z  o ‘rn in i 
lib e ra l-d e m o k ra tik   k u ch larg a  b o ‘sh atib   berish g a  m ajb u r  b o i d i .   U la r 
m am lak atd a  liberal  islohotlarni  am alga  o shirdilar.  Bu  islo hotlar  L otin 
A m erikasi  ta rix id a   yangi  h o d isa  edi.  0 ‘z  m azm u n ig a  k o ‘ra  Y evropa 
islohotiga yaqin b o ig a n  bu  islohotlar natijasida q a to r ijtim oiy m u am m o la r 
b a rta ra f  etildi.
Bu o ‘rinda A rgentinada prezident  I.  Irigoyen davrida  1928— 1930-yillarda 
am alga oshirilgan  islohotlar,  ayniqsa,  diqqatga sazovor.  U  davlat vositachiligi 
y o ii   bilan  sarm oya  va  m ehnat  o ‘rtasida  ham korlikni  ta ’m inlay  oldi.  Bu 
m am lakatda  8  soatlik  ish  kuni,  yakshanbada  dam   olish,  ijtim oiy  sug‘urta 
kabi  ijtim oiy  m uam m o lar  ijobiy  hal  etildi.
86

---