Fashistlarning ichki
siyosati
44
F a s h is tla r p a rtiy a sid a n b o sh q a b a r c h a siyosiy p a rtiy a la r fa o liy a ti
ta q iq la n d i. A. G itle r s o ts ia l-d e m o k ra tla r n i B irin c h i j a h o n u ru s h id a
G e rm a n iy a ta q d iri hal b o ‘layotgan k ezlarda n o y abr in q ilo b in i keltirib
ch iq a rg a n lik d a , k o m m u n istla rn i esa «qizil d ik tatu ran i» o ‘rn a tm o q c h i
b o lg a n lik d a va sovetlarningjosuslari sifatida aybladi.
G itle r p re zid en t G in d en b u rg g a «Xalq va davlatni m u h o faz a qilish
to ‘g‘risida»gi dekretni im zolatishga erishdi. Bu dekret A. G itlerga favqulodda
v a k o la tla r berd i. E ndi R eyxstag b o s h lig ‘i G itle r o ‘z d e k re tla ri b ilan
m am lakatni boshqarish huquqiga ega b o ld i.
1934-yil 2-avgust kuni p re z id e n t G in d e n b u rg vafot etdi. A. G itle r
prezidentlik lavozim ini ham egalladi. Shu tariqa, butun hokim iyat A. G itler
q o ‘lida to ‘plandi. Endi u G erm aniyaning Federativ Davlat m aqom ini bekor
qildi, barch a darajadagi m a’m uriy organlar rahbarlari tayinlanadigan b o id i.
D avlat h o k im iy a tin in g b o ‘lin ish i ta m o y ili h a ra k a td a n t o ‘x ta tild i va
R eyxstagga saylov b ek o r qilindi h am d a q o n u n ch iq aru v ch i h o k im iy at
funksiyasi hukum atga topshirildi. Shu tariqa Veym ar Respublikasi am alda
b arham topdi.
T aq iq lan g an kasaba uyushm alari o ‘rniga n atsistlar partiyasiga t o ‘liq
b o ‘ysunuvchi «G erm aniya m ehnat fronti» tuzildi. Barcha m atbuot nashrlari
yopildi yoki fashistlar nazorati ostiga olindi.
F a sh iz m n in g k elajagini ta rb iy a la sh m a q sa d id a « G itlery u g e n » deb
a talu v c h i y o sh lar tash k ilo ti tu zild i. D a v lat a p p a ra tid a p u x ta to zala sh
o ‘tkazildi. N atsizm ga ozgina b o ‘lsa-d a , m uxoliflikda sh ub ha qilin g an lar
xizm at vazifalaridan b o ‘shatildi. U larning o ‘rnini natsistlar partiyasi a ’zolari
egalladilar.
Q urolli kuchlarning barcha zobitlari natsistlar partiyasi a ’zosi b o ‘lishi
shart qilib q o ‘yildi. 1933-yilning oxiridayoq m uxolif m arralarda turuvchi
barcha tashkilotlar am alda yo‘q qilindi. Ayni paytda A. G itler o ‘z partiyasi
ichidagi m uxoliflarni ham qatag‘o n qildi.
Bu m ash ’um reja 1934-yil 30-iyun kuni tu nd a am alga oshirildi. Bu tun
G erm aniya tarixiga «uzun p ichoqlar kechasi» nom i bilan kirgan. Shu tariqa
A. G itler G erm aniyaning yagona hukm dori, partiya rahbari, fyurer, y a’ni
G erm aniya xalqining cheksiz h uqu qqa ega b o ig a n dohiysiga aylandi. U ning
hokim iyatini m ustahkam lash asosi te rro r edi. A. G itlerning fikricha, terro r
— bu siyosiy raqiblarini y o ‘q qilish vositasigina em as, ayni paytda b u tu n
nem is xalqini q o ‘rqitish om ili, fuqarolarda qarshilik k o ‘rsatish m uqarrar
halokatga olib boradi, degan aqidani q aro r toptirish vositasi ham b o iish i
kerak edi. A lbatta, G itler yalpi terro r va qatag‘on siyosatini bu siyosatni
am alga oshirishga qodir b o ig a n qudratli terrorchi tashkilotlarsiz am alga
oshira olm as edi.
S huning u ch u n ham u bunday tashkilotlarni vujudga keltira oldi. Tez
o ra d a n atsistla r o ‘zlarining bosh ja z o idorasi — xavfsizlik o tryadlarini
(q o ‘riqlash q o ‘shini) — SSni tuzdilar. U nga A. G itlern in g ishongan odam i
G . G im m ler rahbarlik qildi.
45
SS otryadlarining vazifasi — o ‘zgacha fikrlovchi odam larni ta ’qib etish,
om m aviy qirg‘in uyushtirish, pechlarda yoqib yuborish, gaz kam eralarida
zaharlab o ‘ldirishdan iborat edi. Shuningdek, o iim lagerlari (konslager)ga
olib kelingan asirlar ustidan turli tajribalar (m uzlatish, zaharli o ‘t t a ’siri, turli
tibbiy sinovlar) o ik a z ilish in i tashkil etdi.
SSning tarkibiy qism ini gestapo (maxfiy politsiya) va SD (razvedka va
kontrrazvedka) tashkil etgan. U lam ing asosiy vazifasi mavjud tuzum ga qarshi
paydo b o ig a n h ar qanday m uxolifatni joyida y o ‘q qilishdan iborat edi.
Ayni paytda ular zim m asiga yahudiylarni om m aviy q irg in qilish vazifasi
ham yuklatilgan.
F ashistlar o ‘zgacha fikrlovchilar, d em okratik tash k ilo tlar vakillari va
harbiy asirlarni om m aviy q irg in qilish m aqsadida 15 ta o i i m lagerlari barpo
etdilar, bu lagerlarda 10 m ln ga yaqin kishi y o ‘q qilindi.
Asir ayollar sochlaridan kem a m achtalariga iplar to ‘qilgan, odam bolasi
terisidan ayollar sum kachalari, q o iq o p la r tayyorlangan, y o g id a n sovun
ishlab chiqarishda foydalanilgan, yoqilgan m urdalarning kullari o ‘g ‘it sifatida
ekin m aydoniga sepilgan.
Asirlarning tilla tishlari sug‘urib olinib, fashistlar davlati m anfaatlari
y o i i d a ish la tilg a n . D a v la td a o z iq -o v q a t ta n q islig i r o ‘k ach q ilin ib ,
yaratuvchilik m ehnatiga noqobil b o ig a n barcha kishilar, qariyalar, telbalar,
ruhiy bem orlar, tu tq an o q kasali bilan og‘rigan bem orlarni qirib yuborishga
buyruq berilgan. G erm aniyaning 275 m ing aholisi o id irilg a n .
N atsistlar yahudiy aholini to i iq qirib tashlash b o ‘yicha maxsus dastur
ishlab chiqqanlar. Bu — insoniyat tarixida eng shafqatsiz irqiy t a ’qib edi.
Xususan, Yevropada 6 m ln dan ortiq yahudiy qirib tashlangan.
Fashistlar o ‘z ichki siyosatlarida m aktab tarbiyasiga katta e iib o r berganlar.
M aktabga qadam q o ‘yilgan davrdan boshlaboq «irqiy dunyoqarash», «irqiy
ustunlik» va germ an q o nunini sof saqlashga e ’tiqod tarbiyalana boshlagan.
M aktablarda faqat natsizm ga xizm at qiluvchi o ‘qituvchilargina ishlagan.
1933-yilning m ay oyidan boshlab 18—25 yoshlilar uch un ichki m ehnat
majburiyati joriy etildi. 1935-yil m art oyidan boshlab esa um um iy harbiy
m ajburiyat to ‘g ‘risidagi q o nun kuchga kirdi.
G erm aniya iqtisodiyotini harbiy izga ko‘chirish uchun zarur chora amalga
oshirildi. Shu m aqsadda 1934-yil 20-yanvarda «M illiy m eh natni tartibga
solish to ‘g ‘risida» qonun qabul qilindi. Unga k o ‘ra, fuqaro uchun m ehnatni
erkin tanlash huquqi bekor qilindi. 1936-yilning yozida iqtisodiyotni harbiy
yo ‘nalishga o ik a z ish n in g 4 yillik rejasi rasm an tasdiqlandi. Shu 4 yil ichida
dunyoda eng qudratli zam onaviy arm iya tashkil etilishi lozim edi. Shu
yillar davom ida harbiy xarajat 10 baravar oshdi. 1939-yilga kelib Buyuk
Britaniya harbiy xarajati 5 m lrd, Fransiyaniki 2,3 m lrd m arkani tashkil
etgani holda G erm aniya harbiy xarajatlari 18 m lrd m arkani tashkil etdi.
1939-yilda G erm aniyada diviziyalar soni 1914-yilgi darajaga yetkazildi va
ular eng zam onaviy q u ro l-y a ro g ia r bilan qurollantirildi. H arbiy-dengiz floti
m odernizatsiya qilindi.
46
Shunday qilib, G erm aniya ikki jah o n urushi oralig‘ida vayronalikdan
g ‘arb m am lak atlari y o rd a m id a tik la n d i, tara q q iy qildi. Lekin fashizm
tin ch lik sev ar k u ch lard an ustun kelib, ikki y u zlam achi siyosat yuritdi.
D unyoga hukm ron b o ‘lishga intildi. Bu yo ‘lda tajovuzkor davlatlar bilan
til biriktirdi. Dunyoni b o ‘ysundirishga intilgan G erm aniya urush olib borishga
tayyorgarlikni nihoyasiga yetkazdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |