E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

as  qi  siyosat 
| 
д
у П [  
p3ytda  arab  davlatlari  va
boshqa  m usulm on davlatlari  bilan  ham   ham korlik qiladi.  H a ry ili  budjetning 
10  foizi  m iqdorida  m usulm on  davlatlariga  yordam   k o ‘rsatm oqda.
Arab  davlatlarining  AQSH  taklifi  asosida  Isroil  bilan  m un osabatlarini 
qayta  qurishda  Saudiya  Arabistoni  katta  rol  o ‘ynadi.  Xususan,  1979-yilda 
M isr-Isroil  o ‘rtasida  K em p-D evid  sh artn o m asin in g   im zolanishi  bevosita 
Saudiya  p o dsholigining  M isrga  k o ‘rsatgan  ta ’siri  oqibati  b o i d i ,  deyish 
m um kin.  Iroqni  Quvaytdan quvib chiqarish bilan b o g iiq  xalqaro operatsiyada 
ham   Saudiya  podsholigi  o ‘ziga  xos  rol  o ‘ynadi.
S audiya  —  0 ‘zbek isto n   m u n o sa b a tla ri  h am   y ild an -y ilg a  rivojlanib 
borm oqda.  H a r  yili  O ‘zbekistonning  3000—4000  fuqarosi  m uborak  haj  sa- 
fariga  borib  kelm oqda.
. 
Suriya  1941 -yilning  27-sentabrida  m ustaqil davlat
____________ __________   deb  e i o n   qilingan  b o is a -d a ,  ingliz-fransuz  ar-
miyasi  m am lakat  hududida qola bergan edi.  1946-yil  Suriya  Buyuk  Britaniya 
va  Fransiyaning o ‘z q o ‘shinlarini olib chiqib  ketishi  haqida  BM Tga  m urojaat 
etdi.
Buning  natijasida  1946-yilning  17-aprelida  Buyuk  Britaniya  va  Fransiya 
o ‘z  q o ‘shinlarini  olib  chiqib  ketishga  m ajbur  b o id ila r.  Shu  tariqa  Suriya 
suvereniteti  t o i a   tiklandi  va  17-aprel  M illiy  bayram   kuni  b o i i b   qoldi.
Biroq Suriya hukum ati  m am lakatda siyosiy barqarorlikni ta ’minlay olmadi. 
Bu  esa  1949-yilda  ketm a-ket  3  m arta  davlat  to ‘ntarishi  ro‘y  berishiga  olib 
keldi.  1951-yil  noyabrida  esa  polkovnik  Shishaklining  harbiy  diktaturasi 
o ‘rnatildi.  B iroq bu diktatura uzoq yasham adi.  1954-yilda u ag ‘darildi.  1956-
287

---

yilda  Shukri  Q uatli  prezident  etib  saylandi.  U  M isr  va  Saudiya  davlallari 
bilan  yaxshi  m unosabat  o ‘rnatdi.  1956-yilda  Misrga  qarshi  uchlar  agressi- 
yasi  davrida  Misrga  yordam   ko ‘rsatdi.
Ayni  paytda  SSSR  bilan  ham   m unosabatlari  m ustahkam lanib  b«.  rdi. 
M urakkab  xalqaro  sh aro it,  harbiy  agressiya  xavfi  Suriyani  M isr  bilan 
birlashishga  m ajbur  etdi.  1956-yiIning  fevral  oyida  Suriya  va  M isr  yagona 
davlatga  birlashdilar.  Bu  davlat  Birlashgan  Arab  Respublikasi  deb  ataldi. 
M isr  prezidenti  Jam ol  Abdul  N osir  BAR  prezidenti  etib  saylandi.  Biroq  bu 
birlik  uzoq  davom   etm adi.  Suriyada  ham m a  tabaqalar  ham , jum lad an,  har- 
biylarning  aksariyat  qismi  birlashuvdan  birday  m anfaatdor  em as  edi.
1961 -yilning  8 -m artida  Bass (Arab sotsialistik  uyg‘onish  partiyasi)  a ’zosi 
b o ‘lgan  zobitlar  guruhi  davlat  to ‘ntarishi  o ‘tkazdilar.  H okim iyat  M illiy 
in q ilo b iy   q o i n o n d o n l ik   k engash i  q o i ig a   o i d i .   1966-yil  2 3 -fev rald a 
hokim iyatni  general  Hafiz  Asad  egalladi.  U  hayotining  deyarli  oxirigacha 
prezidentlik  lavozim ini  egallab  keldi  (2000-yil).
U ning  vafotidan  keyin  o ‘g ‘li  Bashar  al-A sad  prezidentlik  lavozimiga 
keldi.
1967-yilda  arab-isroil  m unosabatlari  yanada  keskinlashdi.  Tez  orada 
urush  harakatlari  boshlanib  ketdi.  Bu  urushda  Suriya  o ‘z  hududining  bir 
qismini  yo‘qotdi.  1973-yilgi  arab-isroil  urushida ham   bu  hududlarni  qaytarib 
olishga  muvafTaq  b o iin m a d i.  Suriya  Isroil  bilan  separat  shartnom a  tuzishga 
uzoq  yillar  qarshi  b o iib   keldi.
Bu  qoida  h am o n   davom   etm o qda.  «Tinchlik  evaziga  bosib  olingan 
yerlarni  qaytarib  olish» tam oyili ostida o ‘tkazilgan  Suriya-Isroil  m uzokaralari 
natijasiz tugadi.  Suriya-Isroil  m unosabatlarida  urush  holatining davom  etishi 
Suriyani  m udofaaga  katta  m ablag'  sarflashga  m ajbur  etm oqda.
Suriya  o ‘z  q o ‘shnisi  Livanga  ham   harbiy  yordam   k o ‘rsatib  kelm oqda.
M isr  1922-yildan  boshlab  m ustaqil  hisoblansa-
______________________   da,  am alda  Buyuk  Britaniya  m ustam lakasi  edi.
V atanparvar  kuchlar  bu  holatga  chek  q o ‘yish  uchun  kurashga  birlashdilar. 
U lar  ichida  «Ozod  zobitlar»  yashirin  tashkiloti  alohida  rol  o ‘ynadi.  1952- 
yilning  23-iyulida  J.  A.  N osir  boshchiligida  Q ohira  garnizoni  q o ‘zg‘olon 
ko‘tardi.  Podsho  Farrux  taxtdan  ag‘darildi.  H okim iyat  Inqilobiy  q o ‘m o n - 
donlik  kengashi  q o iig a   o ‘tdi.
1953-yilning  iyun  oyida  M isr  Respublikasi  e i o n   qilindi.  1956-yilda 
davlatningyangi  konstitutsiyasi qabul  qilindi.  J.  A.  N osir m am lakat prezidenti 
etib  saylandi  va  1970-yilgacha  m am lakatni  idora  qildi.  D astlabki  yilning 
iyun  oyidayoq  Suvaysh  kanali  m illiylashtirildi.  M am lakatda  agrar  islohot 
o ik a z ild i.  Bunga  chiday  olm agan  G ‘arb  davlatlari  Misrga  qarshi  uchlar 
agressiyasini  uyushtirdilar  (Buyuk  Britaniya,  Fransiya  va  Isroil).  Bu  haqda 
oldingi  m avzuda  m a iu m o t  berilgan.
M isr  tashqi  siyosatda  q o ‘shilmaslik  harakatida  faol  qatnashdi.  Shuning 
bilan  bir  q ato rd a  SSSR  bilan  m unosabatlarini  h a r  to m o n la m a  m ustah-
288

---

kam ladi.  Yaqin  Sharq  m uam m osi  tufayli 
M isr 4  m arta  arab-isroil  urushiga  tortildi.
Va,  nihoyat,  1979-yilda  im zolangan 
K em p -D ev id   sh artnom asi  tufayli  Isroil 
bilan  tinchlikka erishdi.  Isroil  bosib  olgan 
h u d u d la rn i  q a y ta rib   o ld i.  1 9 8 1 -y ild a 
ekstrem istlar  tom o n id an   otib  o ‘ldirilgan 
A.  Sadat  o ‘rniga  kelgan  M isr  Prezidenti 
H .  M u b o ra k   ( 1 9 2 8 -y ild a   t u g ‘ ilg a n )
Falastin  arab  xalqining  mustaqil  davlatga 
ega  b o ‘lish  y o ‘lidagi  kurashini  q o ‘llab- 
quvvatlab kelnioqda.  Arab davlatlari birli- 
gini  m ustahkam lashga  intilm oqda.  2005- 
yil  s e n ta b r id a g i  b i r i n c h i   u m u m x a lq  
saylovida  H.  M uborak g‘olib chiqdi.  Ayni 
paytda  M isr  Afrika  q it’asining,  arab  d un- 
yosining  eng  rivojlangan,  qudratli  davlat- 
larid a n   biri.  0 ‘zb e k isto n   bilan   yaxshi 
J-  A.  Nosir  Afrika  davlat
m unosabatlar  o ‘rnatgan. 
boshliqlari  kengashida.
j a z o jr 
I  Jazoir  Ikkinchi jah o n   urushidan  keyin  ham   Fran-
_______________________I  siya  m ustam lakasi  b o ‘lib  qola  b erd i.  Inqilobiy
v atan p a rv ar  k u ch lar  1954-yilda  «birlik  va  harakat  q o ‘m itasi»  tuzd ilar. 
K eyinchalik  u  «Milliy ozodlik fronti»  (M O F )  deb ataldi.  U ning rahbarligida 
1-noyabrda  qurolli  q o ‘zg‘olon  ko ‘tarildi.  Q o ‘zg‘olon  um um m illiy  inqilob- 
ga  aylanib  ketdi.
1958-yilning  19-sentabrida Jazo ir  Respublikasining  M uvaqqat  hukum ati 
tuzildi.  F ransiya  m u stam lak ach i  m a ’m uriyati  o zod lik   k u ra sh in i  qonga 
botirishga  harakat  qildi.  Biroq jah o n   ham jam iyati  Jazo ir  xalqining  ozodlik 
kurashini  q o ‘llab-quvvatladi.  M ustaqillik  uchun  kurashda  Jaz o ir  xalqi ju d a 
katta  q urb o n lar  berdi.  O zodlik  kurashi  davom ida  1  mln  dan  ortiq jazoirlik 
halok  bo ‘ldi.  2  mln  kishi  turli  konslagerlarga  tashlandi.
Va,  nihoyat,  1962-yilning  1-iyulida  Jazoir  m ustaqil  Xalq  D em okratik 
Respublikasi  deb  e’lon  qilindi.  O zodlik  kurashining  arbobi,  M O F   rahbari 
A hm ad  Ben  Bella  yangi  hukum atni  boshqardi.  M ustaqil  taraqqiyot  y o ii 
oson  kechm adi.  Xususan,  1965-yilda  M O F   rahbariyati  tarkibida  b o iin ish  
yuz  berdi.  M am lakat  Prezidenti  A hm ad  Ben  Bella  taraqqiyotning  liberal 
y o ii  tarafdori edi.  M am lakatda q attiq q o ilik  bilan siyosat yuritish  tarafdorlari 
m udofaa  vaziri  X.  B um eden  (1925— 1978)  atrofida  birlashdilar.
U lar  1965-yilning  19-iyunida  davlat  to ‘n tarish i  o ‘tk azd ilar.  B utun 
hokim iyat  X.  B um eden  q o iid a   to ‘plandi.  1978-yilda  X.  B um eden  vafot 
etgach,  Sh.  Benjadid  P rezident  lavozim ini  egalladi.  M O F   hukm ronligi 
yillarida  m am lakat  ijtim oiy-iqtisodiy hayotida tub o ‘zgarishlar ro ‘y berm adi.