Tashqi siyosat n oatning katta qismi ham on davlat mulki hisoblanadi. K orxonalam ing 70
foizga yaqini davlat dotatsiyasi hisobiga ishlaydi. Tashqi savdoda im port
eksportdan ustun turadi. Bu esa, o ‘z navbatida, tashqi qarzn in g k o ‘pa-
yishiga olib kelm oqda. 1995-yilda T urkiyaning tashqi qarzi 50 m lrd dollarni
tashkil etganligi asosan shu omH bilan izohlanadi. 2000-yilda m am lakat
prezidentligiga A. Sezer saylandi. Tayyip Erdog‘an Bosh vazir lavozimini
egalladi.
Turkiya tashqi siyosatda birinchi navbatda AQSH
bilan m unosabatlarni yaxshilashga intildi. C hu-
nonchi, AQSH hukum ati 1947-yil 12-iyulda Turkiyaga m oliyaviy va harbiy
yordam ko‘rsatish to ‘g‘risida q aro rq ab u l qildi. Turkiya «Trum en doktrinasi»
b o ‘yicha harbiy yordam oldi.
1948-yil iyulda Turkiya hukum ati AQSH bilan «M arshall rejasi» asosi-
da ham korlik qilish to ‘g ‘risida bitim im zoladi. Bu ikkala bitim b o ‘yicha
Turkiya A Q S H dan 800 m ln dollar oldi va m ab lag lar asosan harbiy ishga
sarflandi. Budjetning 60 foizi bu davrda harbiy m aqsadlarga k etm oqda edi.
AQSH ning Koreyada olib borgan urushida ishtirok etdi. 1951-yil oxirida
Turkiya N A TO a ’zoligiga qabul qilindi. 1954-yilda SEATO harbiy-siyosiy
ittifoqi a ’zosi b o ‘ldi.
Shu yildan boshlab Turkiya tashqi siyosatida Kipr masalasi alohida o ‘rin
tu ta boshladi. 1955-yilda esa Bag‘dod paktini im zoladi. 1959-yilda Turkiya
h u d u d id a A Q SH harbiy bazasi barp o etish t o ‘g ‘risida ikki to m o n la m a
shartnom a im zolandi. Shuningdek, Eron va Pokiston bilan sh artno m a tuzib,
S E N T O n i tashkil etdi. (1958-yilda Iroq bu blokdan chiqib ketgan edi.) 60-
yillardan boshlab Turkiyaning AQSH bilan bir tom o nlam a ittifoqchilikka
asoslangan tashqi siyosatida o ‘zgarish yuz bera boshladi.
E ndi T u rk iy a «U m u m iy bozor» a ’zosi b o ‘lgan d a v la tla r, b irin ch i
navbatda, G F R bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantira boshladi. 1974-yilda
K ipr m uam m osi yanada keskinlashdi. Kiprni Gretsiyaga q o ‘shib olishga
intiluvchi kuchlar qonuniy hukum atga qarshi bosh ko‘tardilar. B ungajavoban
Turkiya harbiy kuchlarini Kiprga kiritdi. Shu tariqa K ipr am alda kiprlik
turklar va kiprlik greklar jam oalariga b o iin ib ketdi.
T urkiya 0 ‘zbekiston davlat m ustaqilligini birinchi b o i i b ta n olgan
davlatdir. T urkiya bilan 0 ‘zbekiston o ‘rtasida abadiy d o ‘stlik t o ‘g ‘risida
s h a rtn o m a im zo lan g an . 0 ‘zb e k isto n d a k o ‘plab o ‘zb ek —tu rk q o ‘shm a
korxonalari faoliyat ko‘rsatm oqda. U larning ichida Sam arqanddagi «O tayoi»
avtobus ishlab chiqaruvchi korxona alohida aham iyatga ega.
Sovet davlati parchalanib ketgach, T urkiya 0 ‘rta Osiyo respublikalari
bilan yaqin m un osabat o in a td i. Y aponiya va AQSH firm alari T urkiyada
sovitgich va telev izo r ishlab ch iq aru v ch i k o rx o n a la r q u ra b osh lad ilar.
S huningdek, T urkiya ko ‘pgina xorij firm alariga vositachi rolini o ‘yna-
m oqda.
261