Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

7.2.2-расм. Асосий фондларнинг эскириш турлари

 
Асосий фондларни қайта ишлаб чиқариш, яъни жисмоний ва маънавий 
жиҳатдан эскирган асосий фондларнинг ўрнини иқтисодий тўлдириш учун 

Ушбу расмни матннинг электрон версияси орқали слайд шаклида диапроектор орқали намойиш этиш мумкин. 2-илова 

---

корхона бу воситалар қийматидан 
амортизация ажратмаларни
айириб 
ташлайди ҳамда бу ажратмалар кейинчалик харажатлар сифатида маҳсулот 
таннархига киритилади. 
Амортизация ажратмалари қуйидаги формула асосида аниқланувчи 
амортизация нормалари (На) асосида амалга оиширилади:
100
*
П
А
Н
а

Бу ерда: 
А - амортизация ажратмалари; 
П - асосий фондларнинг тўлиқ бошланғич қиймати. 
Йиллик амортизация ажратмалари (АО) миқдори қуйидаги формула 
асосида аниқланади: 
Т
О
М
Р
П
А
к




Бу ерда: 
Р
к
– асосий фондлар хизмат қилган муддат давомида капитал 
таъмирлашга сарфланган харажатлар; 
М - ускуна, машина ва қурилмаларни, улар хизмат қилган давр 
мобайнида модернизация қилишга сарфланган харажатлар; 
О - асосий фондларнинг қолдиқ (ликвидацион) қиймати; 
Т - асосий фондларнинг хизмат қилиш муддати, йил. 
Амалда амортизация маблағлари асосий фондларни тўлиқ қайта тиклаш 
(реновация), капитал таъмирлаш ва ускуналарни модернизация қилиш учун 
алоҳида равишда йўналтирилади. Бундан келиб чиққан ҳолда амортизация 
нормаси икки қисмдан - фондларни реновация қилиш (Н
в
) ҳамда капитал 
таъмирлаш ва модернизация қилиш (Н
р
) учун ажратилувчи маблағдан иборат 
бўлади. 
Биринчи ҳолда амортизация нормаси қуйидаги формула: 
;
100



ТП
О
П
Н
в
иккинчи ҳолда эса: 

---

ТП
М
Р
Н
к
р


асосида аниқланади 
Ишлаб чиқариш жараѐнида асосий фондлар аста-секинлик билан 
эскириши сабабли, уларнинг иш қобилиятини таъмирлаш орқали тиклаш 
зарурияти туғилади. Ўз вақтида таъмирлаш асосий фондлар муддатидан 
олдин ишдан чиқишининг олдини олади ҳамда уларнинг хизмат қилиш 
муддати ва унумдорлигини оширади. Асосий фондларни таъмирлаш капитал, 
ўрта ва жорий турларга бўлинади. Бино ва иншоотларни таъмирлаш ўз 
мазмуни, талаб қилинувчи муддат ва маблағларга кўра, машина ва 
ускуналарни таъмирлашдан фарқ қилади. 
Масалан, машина ва асбоб-ускуналарни