Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

Тикланиш қиймати бўйича
- асосий фондлар ѐки уларнинг бирон-бир 
қисмини (бинолар, қурилмалар, машиналар, ишлаб чиқариш ускуналари ва 
ҳоказо) ҳозирги пайтдаги инфляция ва бошқа омилларни ҳисобга олган ҳолда 
баҳолаш. Баҳолашнинг бу усули объектнинг ҳозирги пайтдаги қайта ишлаб 
чиқариш даврида қанча туришини кўрсатади. Корхона асосий фондларининг 
тикланиш қиймати, тафтиш ва инвентаризация пайтида, мамлакат миқѐсида 
ва давлат чора-тадбири сифатида эса, асосий фондларни қайта баҳолаш 
пайтида амалга оширилади. 
Қолдиқ қиймати бўйича
- асосий фондларнинг эскиришини инобатга 
олган ҳолда, бирламчи ва қайта тиклаш қийматлари ўртасидаги фарқ 
кўринишидаги баҳолашдир. Бошқача қилиб айтганда, бу асосий фондларнинг 
ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотларга ҳали ўтказилмаган қисмидир. 
Корхоналар томонидан фойдаланилмайдиган ҳамда ҳисобдан чиқариш 
ѐки сотиб юбориш мўлжалланган асосий фондлар ҳам, кўпинча қолдиқ 
қиймати бўйича, мазкур хўжалик йилидаги нархларда баҳоланади. 
Корхона асосий фондларини баҳолашнинг турларини қуйидаги чизма 
кўринишда акс эттириш мумкин. 
Иқтисодиѐтнинг глобаллашуви ҳамда ҳисоб ва ҳисоботларнинг мукам-
маллашуви, жумладан, миллий ҳисоб стандартларининг жаҳон стандартлари 
талаблари даражасига келтирилиши туфайли, гарчи асосий воситалар, асосий 
фондларнинг пул кўринишидаги ифодаси сифатида аввалдан қўлланиб 
келган бўлсада, ҳаѐтимизга ―асосий капитал‖, ―асосий воситалар‖ каби 
атамалар эндиликда кенг равишда кириб келмоқда. 

---

7.2.1 -расм. Корхона асосий фондларини баҳолашнинг турлари 
Ҳозириги кунда амалиѐтда асосий воситаларнинг корхона баланси ва 
ҳисоботларида акс эттирилувчи (яъни, бошланғич, белгиланган тартибда 
ўтказилувчи қайта баҳолашдан кейин эса тикланиш), ҳисобга олиш қиймати 
баланс қиймати
деб аталади. Бундан асосий воситаларнинг қолдиқ 
қийматини асосий воситаларнинг баланс қийматидан эскириш суммасини 
айириб ташлаш ѐрдамида топиш мумкинлиги англашалади. 
Қабул қилинган баҳолаш усули ва корхона балансида акс эттирилувчи 
бухгалтерия ҳисоботи маълумотлари асосида,