E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Yer va suvlarning ichki energiyasi (Geotermal energiya). 
Yer 
yuzasi quyosh singari issiqlik energiyasini nurlantiradi. Bu energiya 
geotermal energiya
deb atalib, u odamlarni issiqlik va elektr energiyasi 
bilan ta‘minlashi mumkin. Uni ishlab chiqarish atrof-muhitni 
ifloslantirmaydi, ya‘ni ekologik toza hisoblanadi. 
Geotermal energiya yerda yonuvchi gazlar va kosmik changlar 
aralashish jarayoni natijasida 4 milliard yil avval paydo bo‗lgan. Yer 
yadrosining 6,5 ming kilometr atrofidagi chuqurligida tempyeratura 5000 
gradusgacha ko‗tarilishi mumkin. 
Qadimda odamlar yer ostidan otilib chiqqan qaynoq va issiq suv 
manbalaridan davolash maqsadida foydalanganlar. Vaqt o‗tishi bilan bu 
shifobaxsh suvlardan boshqa maqsadda ham foydalana boshlagan. 
Qadimgi rimliklar Pompey shahrida geotermal suv yordamida o‗z 
binolarini isitish tizimini yaratgan. Amerikalik hindular esa deyarli 10000 
yil avval issiq suv manbalaridan ovqat pishirish uchun foydalanganlar. 
Yer ostidagi issiq suv, issiq havo yoki bug‗ energiyalaridan, hozirgi 
texnologiyalar bilan elektr energiyasi ishlab chiqarish va xonani isitish 
uchun foydalanish mumkin. 
Bioenergetika
– bu bioyoqilg‘idan foydalanishga asoslangan 
energetika. U o‘simlik chiqindilari, biomassani sun`iy yetishtirish (suv 
o‘simliklari, tez o‘sadigan daraxtlar) va biogazni olishni o‘z ichiga oladi. 

---

71 
Biogaz – biomassa yoki organik maishiy chiqindilarning biologik 
parchalanishi jarayonida hosil bo‘ladigan yonuvchi gazlarning aralashmasi 
(texnik tarkibi: - 55-65% metan, 35-45% - karbonot akngidrid gazi, azot, 
vodorod va oltingugurt vodorod aralashmasi). Biogazni sanoatda olish 
yo‘li, o‘tgan asrdan oldingi 1885 yilda ma`lum bo‘lgan. Dunyoda 8 
mln.dan ortiq biogaz oluvchi qurilmalar mavjud.
Biomassa
— chiqindini yoqish natijasida olinadigan energiyadir. 
Amalda biomassa bu — chiqindi. Qurigan daraxt yoki ularning shox-
shabbasi, tomorqadan poliz o‗simliklarining ildizpoyalari, yog‗och qobig‗i 
va qirindilari kabilardir. Bunday chiqindilar tarkibi chorva fermalarida 
ozuqa va to‗shama sifatida ishlatiladigan somon hamdir. 
Biomassadan foydalanish juda oddiy. Maxsus pechlar yoqilib, 
qozonlarda suv isitiladi, bug‘ga aylantirib va elektr energiyasi olish uchun 
tso‘minalar aylantiradi. 
Biomassa energiyasi
 — 
biomassani chiqitga chiqarish, biogaz olish va 
foydalanish energetikaning istiqbolli yo‗nalishi hisoblanadi. Biomassa 
manbalariga qattiq maishiy, sanoat chiqindilari, shaharning loyqa va oqava 
suvlari va chorvachilik, o‗simlik qoldiqlari, o‗rmon mahsulotlari, xususan, 
yog‗och tayyorlash va jo‗natishda, yog‗och matyeriallari ishlab 
chiqarishdagi, yog‗och, qog‗oz massalari va boshqa chiqindilar kiradi. 
Mutaxassislarning hisob-kitobiga ko‗ra, biomassadan olinadigan 
energiya O‗zbekiston energetika ehtiyojining 15–19 %ni qonidira oladi. 
Energiya ishlab chiqarishning bunday usuli, ma‘lum darajada atrof-
muhitni muhofaza qilish muammosini hal etishda mamlakat qishloq 
xo‗jaligini yuqori sifatli o‗g‗it bilan ta‘minlaydi. Biogaz uskunalari alohida 
parranda fabrikalari va bo‗rdoqichilik, chorvachilik komplekslarida 
sinovdan muvaffaqiyatli o‗tgan edi. Lekin hozircha keng tarqalmadi, 
ommalashmadi. 1.9-rasmda biogaz ishlab chiqaruvchi qurilmaning ishlash 
prinsipi va 1.6-jadvalda esa biogaz tarkibini ko‘rishimiz mumkin.