E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Issiqlik elektr stansiyalarining turlari.
 
Hozirgi paytda issiqlik elektr 
stansiyalarining uch turi mavjuddir. Birinchi turdagi IES larga 
bug‗ turbinali issiqlik elektr stansiyalari kiradi. Bu IES larda suv bug‗i 
energiya tashuvchi vazifasini bajaradi. Ikkinchi turdagi IES larga gaz 
turbinali issiqlik stansiyalari kiradi. Bunday stansiyalarda energiya 
tashuvchi sifatida gazning havo bilan aralashmasi qo‗llaniladi. Organik 
yoqilg‘i yonganida ajralib chiqqan gaz qizdirilgan havo bilan 
aralashtiriladi. Gaz va havoning aralashmasi issiqlik energiyasini tashuvchi
vazifasini bajaradi. Bu aralashmaning temperaturasi 750 – 770
0 
S gacha 
qizigan bo‗ladi. Gaz va havoning aralashmasi turbinaga uzatilib, issiqlik 
energiyasi aylanuvchi mexanik energiyaga o‗zgartiriladi. Bunday IES
birinchi turdagi issiqlik elektr stansiyalariga nisbatan ixcham (bug‗ qozoni 
yo`q), turbinaning tezligi juda yuqori, tez ishga tushiriladi, tuxtatish va 
quvvatini rostlash oson. Hozircha bunday IES larning quvvati 150 MVt 
dan oshmaydi, ya‘ni bug‗ turbinali stansiyalarning quvvatidan 5- 8 barobar 
kamdir. Gaz turbinali stansiyalarning asosiy xususiyatlaridan biri 
yoqilg‗ining yuqori sifatli bo‗lishi shartligidir.
Uchinchi turga kiruvchi issiqlik elektr stansiyalari, bu bug‗ va gaz 
turbinalari o‗zaro birlashtirilgan IES lardir. Bunday elektr stansiyalarda 
energiya tashuvchi vazifasini bug‗ va gaz bajaradi, bug‗ qozonidagi 
issiqlik energiya asosan bug‗ hosil qilish uchun sarf bo‗ladi. Ammo 
yoqilg‗ining yonishi natijasida gaz ham ajralib chiqadi. Bu gaz ma‘lum 
qayta ishlovdan so‗ng gaz turbinasiga yuboriladi. Bu turdagi IESlarning 
FIKi 55-60% ni tashkil qiladi. 
Bunday IES lar faqat suyuq yoki gazsimon yoqilg‘ilardagina ishlaydi. 
Bu IES lar istiqbolli stansiyalar bo‗lib, hozircha ularning quvvati 250 MVt 
dan oshmaydi. 
IES larda yoqilg‗idan unumli foydalanish. Agar issiqlik elektr 
stansiyalarida issiqlik energiyasining elektr energiyasiga o‗zgarish 
jarayonini kuzatadigan bo‗lsak, u holda issiqlik energiyasining bor yo`g‘i 

---

51 
40% gacha qismigina elektr energiyaga aylanadi, xolos. Agar 
O‗zbekistondagi IES larda yoqilg‘i sifatida kimyo sanoati uchun bebaho 
xomash‘yo bo‗lgan tabiiy gaz qo‘llanilayotganligini hisobga oladigan 
bo‗lsak va bu esa o‗z navbatida elektr stansiyalarda ishlab chiqarilayotgan 
elektr energiya tannarxini oshirib yuborayotganligini anglash mumkin. 
Hozirda barcha IES larda tabiiy gaz o‗rniga ko‗mirdan foydalanishning 
istiqbolli rejalari ishlab chiqarilgan va amalga oshirilmoqda.