E. M. Colocassides College of Tourism & Hotel Management, Doctor of Science in

Zamonaviy dunyoda xalqaro investitsiyalarning asosiy 
shakllari 
Shavkat Komilovich Hamdamov 
Behzod Baxtiyor o’g’li G’ayratov 
Toshkent moliya instituti 
Annatotsiya:
Maqolada investitsiya tushunchasi, xorijiy investitsiyalar foydalari, 
ularning turlari, Sarmoyalarni jalb qilishning asosiy manbai va sarmoyalarni jalb 
qilishning asosiy sababi ulardan olingan foyda haqida so’z boradi. 
Kalit so’zlar: 
Investitsiya, xorijiy investitsiya, sarmoya, iqtisodiy zonalar, 
investitsiya shakllari.
 
The main forms of international investment in the modern 
world 
Shavkat Komilovich Hamdamov 
Behzod Bakhtiyor oglu Gayratov 
Tashkent Financial Institute 
Abstract:
The article discusses the concept of investment, the benefits of foreign 
investment, their types, the main source of investment and the main reason for 
attracting investment. 
Keywords:
Investment, foreign investment, investment, economic zones, forms 
of investment. 
Alohida xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning va umuman mamlakatning iqtisodiy 
faoliyati asosan investitsiyalar hajmi va shakllari bilan tavsiflanadi. "Investisiya" 
atamasi lotincha so'zdan kelib chiqqan bo'lib, sarmoya kiritishni anglatadi. Xalqaro 
investitsiyalar eng keng talqinda investitsiyalar bo'lib, ularni amalga oshirish turli 
davlatlarga tegishli bo'lgan ishtirokchilarning (rezident va norezidentlarning ma'lum 
bir mamlakatga nisbatan) o'zaro aloqasini o'z ichiga oladi. Tor ma'noda xalqaro 
sarmoyalar - bu chet elga sarmoya yoki chet el sarmoyasi. Qanday bo'lmasin, 
investitsiya bu kapitalni keyinchalik uni ko'payishini hisobga olgan holda sarmoyadir. 
Shu bilan birga, kapitalning o'sishi investorga joriy davrda mavjud mablag'larni 
iste'mol qilish uchun ishlatishdan bosh tortganligi uchun uni qoplashi, uni tavakkal 
qilish uchun mukofotlashi, kelgusi davrda inflyatsiyadan zararni qoplashi uchun etarli 
bo'lishi kerak.. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
889

---

Sarmoyalarni jalb qilishning asosiy manbai va sarmoyalarni jalb qilishning asosiy 
sababi ulardan olingan foyda hisoblanadi. Ushbu ikkita jarayon - kapital qo'yish va 
foyda olish - turli vaqt ketma-ketliklarida sodir bo'lishi mumkin. Ushbu jarayonlarning 
ketma-ket oqimi bilan foyda to'liq investitsiya tugagandan so'ng olinadi. Ularning 
parallel oqimi bilan, investitsiya jarayoni to'liq tugamasdan oldin ham daromad olish 
mumkin. Ushbu jarayonlarning intervalli oqimi bilan investitsiyalarni yakunlash davri 
va foyda olish o'rtasida ma'lum vaqt o'tadi. 
Mamlakatlarni jahon iqtisodiyoti tizimiga qo'shilish va xalqaro investitsiya 
faoliyatini rivojlantirishning istiqbolli yo'nalishi maxsus zonalar tashkil etishdir. Bu 
xorijiy investorlarning qiziqish uyg'otadigan eng jozibali shakllaridan biri bo'lib, bu 
tadbirkorlikni faollashtirish, eksport salohiyatini oshirish, bozor infratuzilmasini 
shakllantirish va iqtisodiyotning alohida mintaqalari va tarmoqlarini rivojlantirishni 
jadallashtirishga imkon beradi. 
Turli mamlakatlarda iqtisodiy zonalarni yaratish motivlari juda boshqacha. Ular 
sof erkin savdo zonasi yoki iqtisodiy faoliyatning barcha jihatlari tartibga 
solinmaydigan maxsus zonalar sifatida yaratilishi mumkin. Siyosatlari ichki bozorga 
yo'naltirilgan mamlakatlarda iqtisodiy zonalar qat'iy tartibga solinadi, investitsiya 
sohasida erkinlikka ega emas va kam faollik bilan rivojlanadi; agar mamlakat iqtisodiy 
siyosati tashqi iqtisodiyotga yo'naltirilgan bo'lsa va iqtisodiy zonani boshqarishga 
imkon qadar kam aralashishga urinishlar qilinsa, xorijiy investitsiyalar oqimi uchun 
qulay sharoitlar yaratiladi. 
Biz uchun Xitoy tajribasi juda dolzarb bo'lib, bu erda iqtisodiyotga bozor 
elementlarini joriy etish va chet ellik sheriklarga nisbatan ochiqlik XXR hukumatining 
eng muhim maqsadlariga aylandi. 80-yillarning boshlarida 4 ta iqtisodiy zona - 
Shenchjen, Juxay, Shantszhou va Xianmenlar tashkil etildi, 80-yillarning o'rtalarida 14 
qirg'oq shaharlari va Xaymin oroli iqtisodiy jihatdan ochildi. Keyinchalik, Yangtze va 
Jujiang vodiylari, Fujian yarimoroli, Shandun va Laodun yarim orollari hududlari ham 
ochiq iqtisodiy rayonlarga aylandi va 80-yillarning oxiriga kelib Xaymin orolini 
viloyatga aylantirish va uni viloyatga aylantirish to'g'risida qaror qabul qilindi. 
Xitoyning eng yirik provinsiyasi, Guandun, Fujian, Tszansu provinsiyalari yirik 
eksperimental iqtisodiy zonalardan biriga aylantirildi, shu bilan birga iqtisodiyotning 
ochiqligini yanada kengaytirish maqsadida qirg'oq mintaqalarini rivojlantirish 
strategiyasi qayta ishlab chiqildi. Shunday qilib, 100 milliondan ortiq aholisi bo'lgan 
eksperimental iqtisodiy mintaqa yaratildi, bu Xitoyda obrazli ravishda "ochiq oyna" 
deb nomlanadi. Uni yaratishdan maqsad chet el kapitali va zamonaviy xorij 
texnologiyalaridan foydalanish, shu asosda iqtisodiyotning yirik eksport sektorini 
yaratishdir. 
Mutaxassislarning fikriga ko'ra, Xitoyda iqtisodiy zonalarni yaratish tajribasini 
juda muvaffaqiyatli deb hisoblash mumkin, chunki ularni tashkil etish to'g'risida qaror 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
890

---

qabul qilinganidan beri (1979 yil) o'tgan 10 yil ichida iqtisodiy zonalarga xorijiy 
investitsiyalar 2,5 mlrd. Bu belgilangan muddat davomida Xitoydagi barcha xorijiy 
investitsiyalarning j ga to'g'ri keladi. 
Chet elda investitsiya faolligining sabablaridan biri shundan iboratki, Janubi-
Sharqiy Osiyoda 30 million xitoyliklar o'z mamlakatlaridan tashqarida yashaydilar va 
ko'pincha biznesda muvaffaqiyatli bo'lishadi yoki Gongkong uchun odatiy hol sifatida 
Xitoy materikini boshqaradilar. 
Darhaqiqat, birinchi bosqichda Janubiy-Sharqiy Osiyodan kelgan korxonalar 
Xitoyning iqtisodiy zonalarga pul qo'yadigan korxonalar orasida ustunlik qildi, faqat 
keyinchalik Amerika, Evropa va Yaponiya korxonalari paydo bo'ldi. 
Jahon sanoati etakchilari mamlakatlarida iqtisodiy zonalarni tashkil etishning 
etakchi maqsadi - bu milliy kontsernlarning tashqi bozorga kirishini soddalashtirish, 
bu erkin savdo zonalarini shakllantirishda o'z aksini topmoqda. Ularning maksimal 
soni (130 dan ortiq) Qo'shma Shtatlarda qayd etilgan. O'z hududida eksport 
mahsulotlari boj olinmaydigan import birliklari bilan to'ldiriladi, ular marketing va 
muhandislik xizmatlarini oladi va faktoringni amalga oshiradi. 
1988 yilda Okinavada Yaponiyaning birinchi erkin savdo zonasi tashkil etildi. 
So'nggi o'n yillikda ilmiy va texnikaviy iqtisodiy zonalar juda jadal 
rivojlanmoqda, shu jumladan Kaliforniyadagi (AQSh) Silikon vodiysi kabi 
texnopolislar, bu ilmiy va ishlab chiqarish salohiyatining o'sishini va kashfiyotlarni 
ishlab chiqarishga joriy etish davrining qisqarishini ta'minlaydi. 
So'nggi paytlarda, ayniqsa MDH mamlakatlarida qo'shma korxonalar yaratish va 
ularning ishlashi kabi xorijiy investitsiyalarning shakli keng tarqalmoqda. Qo’shimcha 
korxona - bu bir nechta mamlakatlardagi sheriklar o'rtasidagi hamkorlik shakli, 
ularning kapitalini qo'shma ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatini amalga oshirish, 
boshqarish va foydani investitsiya qilingan kapitalga mutanosib ravishda amalga 
oshirish uchun birlashtiradi. Qo'shma korxonani yaratish iste'mol bozorini to'ldirish, 
ilm-fan va texnikaning ilg'or yutuqlarini, ilg'or texnologiyalarni, boshqaruv tajribasini 
joriy etish, qo'shimcha moddiy va moliyaviy resurslarni jalb qilish, yutuqlarini 
rivojlantirishni jadallashtirish maqsadida mahsulot ishlab chiqarishga qaratilgan. 
mahalliy fan va texnologiyalar, eksport bazasini kengaytirish va import ta'minotini 
optimallashtirish.