E. M. Colocassides College of Tourism & Hotel Management, Doctor of Science in

V
к
) қурилма 
шоҳининг материали, шакли, узунлиги, оқизиқларнинг таркиби, миқдори каби 
параметрларининг характеристикалари, ўлчамлари ва кўрсаткичларининг четга 
чиқиш эҳтимоллиги билан аниқланади. Бу жараёнда шартли структурали 
функционал шаклига эга бўлган ишончлиликнинг схемаси тузилади. 
Оқизиқларни олиб ташлаш жараёни тахлил қилиниб, унга таъсир этувчи 
кўрсаткичлар ва параметрларнинг бузилиш ҳолатларини эҳтимолликларини 
ифодоловчи модель тузилади. Тузилган моделлар рационал миқдорий 
белгилари аниқланади, миқдорий кўрсаткичлар ва уларнинг чегаравий 
қийматларидаги 
ҳолатлар 
аниқланади. 
Бунда 
оқизиқларни 
тозалаш 
қурилмасининг технологик,фойдаланиш ва бошқа кўрсаткичлари инобатга 
олинади. Оқизиқларни тозалаш жараёнида қурилманинг талаб даражасида 
ишлашига таъсир этувчи ташқи кўрсаткичлар қуйидаги ифода ёрдамида 
аниқланади: 
(V
1...........
V
к
)=D(z
1
,……, z
b, 
z
b+1
,……, z
n,
),
(1) 
бу ерда 
V
1...........
V
к
– қурилманинг холатлари; 
z
1
,……, z
b,
-таъсир этувчи 
параметрлар (қурилма шоҳининг шакли, узунлиги); 
z
b+1
,……, z
n
-таъсир этувчи 
кўрсаткичлар(оқизиқларнинг таркиби, панжаралар олдида туриб қолиш ҳолати, 
сув остида оқиб келиш, миқдори); 
D
-қурилма 
конструкциясининг 
ишончлилигини аниқлайдиган математик модель оператори. 
Оқизиқларни 
ушлаб 
қолувчи 
панжаралар 
олдида
тўпланган 
ифлосликларни тозалаб олиб ташлаш жараёнида махсус машинага ўрнатилган 
қурилма қуйидаги тартибда ишлайди: оқизиқларни тутиб қолиш учун 
ўрнатилган панжараларнинг олди тарафидан пастга ғилдираклари ёрдамида 
тушиб боради; оқизиқлар тўпламига етиб боргандан сўнг уларни қамраб олади; 
панжаралар устида судраб юқорига олиб чиқади; қирғоқда ажратилган махсус 
жойга олиб бориб ташлайди; оқизиқлар тўпланиб қолган панжаралар тепасига 
қурилма олиб келинади ва жараён бошқатдан бошланади. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
272

---

Қурилманинг ишлаш шароитларидан келиб чиқиб, жараённи ишончли ва 
бузилмасдан бажариш эҳтимоллиги қуйидаги кўрсаткичларига боғлиқ: 
- 
тўпланиб қолган оқизиқлар қатламига қурилма тишларининг 
қаршиликларсиз кириб, тўлиқ қамраб олишига; 
- қамраб олинган оқизиқ тўпламини панжаралар устида юқорига судраб 
олиб чиқиш жараёнида тишларининг очилиб кетмаслигига; 
- қурилма тишларининг панжаралар орасига кириб қолмаслигига; 
- 
оқизиқлар тўпламини юқорига олиб чиқишда тишларининг 
мустаҳкамлигига (эгилиб, синиб кетмаслигига); 
- оқизиқларни олиб чиқиш ва махсус жойига олиб бориб ташлаш 
жараёнида қурилма тишлари орасидан оқизиқларни тўкилиб, тушиб 
кетмаслигига; 
- оқизиларни юқорига олиб чиқиш вақтида асос машинасининг кўтариб 
чиқиш (лебедка,шкивлар,тосс) қисмларига тушадиган оғирликни ошиб 
кетмаслигига. 
Юқорида санаб ўтилган кўрсаткичларнинг бирортаси қўйилган талабларга 
жавоб бермаса, айниқса биринчи кўрсаткич, панжаралар олдида тўпланиб 
қолган оқизиқларни олиб ташлаш жараёни тўлиқ бажарилмайди. Қурилма бир 
нечта қисмлардан ташкил топган бўлиб,тозалаш жараёнида хар бир қисмнинг 
ўз ишончлилик кўрсаткичлари намоён бўлади. Уни ишлаш шароити ва 
тайёрланган материали, оқизиқлар тури каби алоҳида тизимчалардан ташкил 
топган жараён учун танланган моделларнинг хар бирига боғлиқ равишда 
ишончлилик кўрсаткичларини (
V
т
)чегаравий қийматларини ифодоловчи тизим 
шаклланади. Тажрибалар ўтказиш йўли билан ёки меъёрий хужжатларга асосан 
ишочлилик кўрсаткичларининг чегаравий қийматлари белгиланади. Таклиф 
этилаётган қурилманинг белгиланган ишлаш муддатини иш бажариш 
қобилятини аниқловчи кўрсаткичларнинг эҳтимоллигини тақсимланишини 
Ғ
т
(
z
1
,……, z
b
) ёки уларнинг тақсимланиш зичликларини f
т
(
z
1
,……, z
b
) 
ифодоловчи функциялари қурилади. Бу функциялар жараёнда бўладиган турли 
хил таъсирларнинг чегараларини ва уларнинг бир вақтда бўлиши натижасида 
қурилманинг холатини ўзгаришини ифодалайди. Асосий параметрларни 
ўзгартириш натижасида олинган қийматлар асосида оқизиқларни тозалаш 
жараёнининг ишончлилик кўрсаткичларини тақсимланиш функцияси олинади. 
Олинган тақсимланиш функцияси асосида ишончлилик кўрсаткичларини 
чегаравий қийматлардан ошиш эҳтимоллиги S(
V
к
> {
V
к
} аниқланади. 
Бундай ҳолатларда қурилмани бузилиш эҳтимоллигини камайтирадиган 
технологиялар бўйича ишлаб чиқиш ва фойдаланиш даврида бузилмасдан 
ишлаш эҳтимолликларини таъминлайдиган усулларни фойдаланиш тавсия 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
273

---

этилади. Бу талабларни бажарилиши тажрибалар ўтказиш йўли билан текшириб 
аниқланади. 
Хулосалар:
Сув узатиш насос станциялари гидромеханик жиҳозлари 
таркибидаги оқизиқларни тозалаш қурилмасининг ишончлилигини баҳолашда 
фақат унинг бузилиш ва бузилмасдан ишлаш ҳолатларининг эҳтимоллигини 
билиш билан чегараланиб қолмасдан, балки унинг асосий вазифаси бўлган 
панжаралар олдида тўпланиб қолган оқизиқларни тозалаб олиб ташлаш 
жараёнини тўлиқ бажарилишини хам аниқлашни инобатга олиш керак.