|
§ 14.5. Radiasion xavfsizlikni ta’minlash
O‟zbekistonda radiasion xavfsizlikni ta‟minlashning davlat nazorati 2000
yil 31 avgustida qabul qilingan N120-II sonli “Radiasion xavfsizlik haqida”
qonunga muvofiq amalga oshiriladi. O‟zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2011 yil 24 avgustidagi N242 sonli “O‟zbekiston Respublikasi
favqulodda vaziyatlarda ularning oldini olish va harakat qilish davlat tizimini
yanada takomillashtirish to‟g‟risida” qarorining 3-ilovasida Sog‟liqni saqlash
vazirligiga atrof tabiiy muhitning radioaktiv, kimyoviy, zaharli moddalar va
bakterial vositalar bilan ifloalanishni nazorat qilishni tashkil etish, Qishloq va
457
suv xo‟jaligi Vazirligiga qishloq xo‟jalik ekinzorlarining radioaktiv zaharli
moddalar bilan ifloslanishini nazorat qilish, Davlat geologiya va mineral
resurslar qo‟mitasiga Yer osti suvlarining radioaktiv, kimyoviy va boshqa
zaharli moddalar bilan ifloslanishini kuzatish va nazorat qilish yuklatilgan.
“O‟zdonmahsulot” aksiyadorlik kompaniyasi Sog‟liqni saqlash vazirligi
bilan birgalikda oziq-ovqat va suvlarning radioaktiv moddalar, og‟ir metallar,
nitratlar va pestisidlar bilan yo‟l qo‟yilishi mumkin bo‟lgan konsentrasiyalarning
belgilangan darajasidan ortiqcha ifloslanishini nazorat qilishni amalga oshirish,
mahsulotlar va boshqa tovarlarni zararlantirish, texnologik qayta ishlash yoki
zararlantirib bo‟lmaydigan turlarni yo‟q qilish topshirilgan.
O‟simliklarni himoya qilish va agrokimyo nazorati xizzmatiga qishloq
xo‟jalik yerlarining radioaktiv va zaharli moddalar bilan ifloslanishi ustidan
nazoratni tashkil etish va amalga oshirish, ekinzorlar, yaylovlar hamda
chorvachilik va dehqonchilik mahsulotlarini zararsizlantirish vazifalari
yuklangan.
Ushbu nazoratni o‟tkazish chorvachilik va veterinariya obyektlarini
radiasion nazoratini olib borish, radiasion himoya choralarini o‟tkazish va shu
sohadagi ma‟lumotlarni tahlil etishni taqozo etadi.
O‟zbekistonning “Radiasion xavfsizligi normalari va radiasion xavfsizlikni
ta‟minlashning asosiy sanitariya qoidalari haqida” 2006 yildagi qarorida
aholining individual effektiv nurlanish dozasi yiliga 5 mZv dan oshmasligi
belgilangan.
Radiasion xavfsizlik normalari (RHN-2006) nafas olish va hazm qilish
organlari orqali organizmga yil davomida tushishi mumkin bo‟lgan
radionuklidlarning
chegara
miqdorlari,
hamda
atmosfera
va
suvda
radionuklidlarning mumkin bo‟lgan konsentrasiyalari ko‟rsatilgan .
Ushbu qarorda oziq-ovqat mahsulotlari sifati va xavfsizligiga qo‟yiladigan
gigiyenik talablarda radionuklidlarning chegara qiymatlari berilgan (14.5-
jadval). Agar oziq-ovqat mahsulotlari va ichimlik suvi nurlanishining effektiv
dozasi 5 mZv bo‟lsa, uni iste‟mol qilish chegaralanadi.
458
14.5-jadval
Radiasion ifloslashgan oziq-ovqat mahsulotlarini iste‟mol qilishni cheklash
mezonlari
Radionuklidlar
Radionuklidning oziq-ovqat mahsulotlarida solishtirma
aktivligi, kBk/kg
A daraja
B daraja
Cs
Cs
I
137
134
131
,
,
1
10
Sr
90
0,1
1,0
Am
Pu
Pu
241
239
238
,
,
0,01
0,1
Birlashgan millatlar tashkilotining Oziq ovqat va qishloq xo‟jaligi
tashkilotining Mahsulotlar sifatini boshqarish Komissiyasi (Codex Alimentarius
Comission) va Jahon sog‟liqni saqlash tashkiloti tomonidan oziq-ovqat
mahsulotlarini xalqaro savdosi uchun radionuklidlar miqdori normativlari qabul
qilingan.
O‟zbekiston qishloq xo‟jaligi tomonidan yetishtirilayotgan xom-ashyo va
oziq-ovqat mahsulotlari jahonning ko‟p mamlakatlariga eksport qilinayotganligi
uchun sanitariya normalariga amal qilishni qattiq nazoratga olinishi zarur.
Davlat radiasion havfsizlik nazoratining vazifalariga quyidagilar kiradi:
Chorvachilikda radiasion vaziyatni baholash, obyektlar va hayvonlarning
radiasion ifloslanishini nazorat qilish;
Radioaktiv ifloslangan xududlarda hayvonlarni tekshirish, dispanserlash,
radiasion xavfsizlik me‟yorlariga javob bermaydigan hayvonlar va qishloq
xo‟jalik mahsulotlarini yo‟q qilish;
Hayvonlarni profilaktik, diagnostik, davolash muolajalarini, obyektlar
dezaktivaziyasini o‟tkazish;
Chorvachilik va qishloq xo‟jalik o‟simliklari mahsulotlarini sanitariya
ekspertizasi;
459
Radiasion xavfsizlik talablariga mos ravishda qishloq xo‟jalik hayvonlari
sog‟ligini saqlashga qaratilgan veterinariya tadbirlarni tashkil etish;
Qishloq xo‟jalik hayvonlari radiasion xavfsizligi qoidalari va me‟yorlarini
ishlab chiqish;
Radiasiyaga qarshi veterinariya tadbirlarining bajarilishini nazorat qilish.
Qishloq xo‟jalik mahsulotlarida radioaktiv moddalar borligining sanitariya
nazorati rejali davriy, rejali sistematik, rejadan tashqari operativ va yalpi tarzda
o‟tkaziladi.
Davlat veterinariya nazorati tashkilotlari o‟tkazadigan radiologik
tadqiqotlari va ular tomonidan aniqlanadigan radionuklidlar to‟plami radiasion
vaziyatga, va ularga qo‟yilgan vazifalarga bog‟liq.
Radiasion ifloslanish ro‟y bergan hollarda sanitar nazoratining birinchi
navbatdagi vazifalari jumlasiga quyidagilar kiradi:
atrof muhitning radioaktiv ifloslanishi turi, fizik-kimyoviy holati va
taqsimoti xarakterini aniqlash;
qishloq xo‟jalik hayvonlari fiziologik holati va ular organizmiga tashqi va
ichki nurlanishning dozasini baholash;
qishloq xo‟jalik mahsulotlari, yem-xashak va hayvonlardan foydalanish
yo‟llarini aniqlash;
qishloq xo‟jalik mahsulotlari, yem-xashak va hayvonlarga halokat natijasi
mahsulotlarining to‟g‟ridan-to‟g‟ri tushishini oldini olish;
me‟yoriy toza mahsulotlar olinish imkoniyatlarini aniqlash;
chorvachilikni qayta o‟zgartirish, podalar strukturasini o‟zgartirish
zarurligini aniqlash;
uzoq
muddatlarga
mo‟ljallangan veterinar tadbirlarni o‟tkazish
ehtimoliyatini baholash.
Chorvachilik mahsulotlarining radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi
darajasi uning fizik-kimyoviy xossalariga, hayvonlar organizmidagi metabolizm
xususiyatlariga bog‟liq. Hayvonlar radiasion xavfsizligini ta‟minlash –ularga
berilayotgan yem-xashak, suvning sifatiga bog‟liq.
460
Chorvachilik mahsulotlarida radionuklidlar borligi quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
A
Do'stlaringiz bilan baham: |
