E. I. Musaboyev, A. Q. Bayjanov Yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya Tibbiyot kollejlari uchun o ‘quv qo ‘llanma «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

Patogenezi va patologik anatomiyasi. Quturish virusi zarar­langan teri orqali kirgandan keyin nerv tolalari orqali perinevral yo‘l bilan tarqaladi, bosh hamda orqa miyaga yetib boradi. Keyin­chalik virus so‘lak bezlariga kiradi va so‘lak bilan tashqi muhitga ajrala boshlaydi. Virus markaziy nerv sistemasiga kirib, uzunchoq miya neyronlarida, gipokampda, miya asosi tugunlari va orqa miyaning bel qismida ushlanib qoladi. Zararlangan miya hujayralari sitoplazmasida (ko‘pincha Ammonov shoxi neyronlarida) kiritmalar — Babesh- Negri tanachalari hosil bo‘ladi, ular spetsifik antigenga ega. Nerv sistemasining bu bo‘limlari zararlanishi natijasida kuchli reflektor qo‘zg‘alish va talvasa rivojlanadi, bu ayniqsa yutinish va nafas mushaklarida yaqqol seziladi. So‘lak ajratish va terlash kuchayadi. Keyinchalik nerv markazlari zararlanishi tufayli oyoq-qo‘l hamda yurak mushaklari falajlanadi va kasallik o‘lim bilan tugaydi. Makros- kopik tekshirishlarda bosh va orqa miyada patomorfologik o‘zgarishlar aniqlanadi. Miya to‘qimalari shishib, gipokamp, uzunchoq miya, miyacha, orqa miya va simpatik gangliyalar sohasida tomirlar to‘laqonligi va qon quyilishlar kuzatiladi. Quturgan hayvonlar oshqozonida yeb bo‘lmaydigan mayda cho‘plar, toshlar, shishalar va boshqa narsalarning topilishi tashxis qo‘yishda katta ahamiyatga ega. Quturishdan o‘lgan kishilar miyasini gistologik tekshirib ko‘rilganda nerv hujayralari shishganligi va ular yadrosining parchalanishi, vakuollanish, protoplazmasida yog‘lar ko‘payishi, Ammonov shoxi hujayralarida esa — Babesh-Negri tanachalari aniqlanadi. Bu tana- chalar quturish tashxisining so‘zsiz tasdig‘i hisoblanadi. Muromsev usulida bo‘yalganda ular ko‘kish yadroga ega bo‘lgan binafsha rangli kiritmalar shaklida ko‘rinadi.