E. Heminguey “Quyosh bari bir chiqaveradi” Kirish

To’qqizinchi bob
Bokschi Ledu bilan Frensisning uchrashuvi 20 iyun' kuni bo’lib o’tdi. Uchrashuv qiziqarli bo’ldi. Ertasi kuni ertalab Andayi shahridan, Robert Kondan xat oldim. U juda xotirjam yashayapman, cho’milyapman, gohida gol'f o’ynayapman, ammo brijga ko’p qatnashyapman, deb yozibdi. Andanida ajoyib plyaj bor ekanu, biroq, u biz bilan qachon baliq oviga borishini sabrsizlik bilan kutayotganmish. Qachon yetib borishimni so’rabdi. Marhamat qilib, unga qo’sh ipli qarmoq sotib olishni, men borganimdan keyin pulini berajagini aytibdi.

O’sha kuni ertalaboq redaksiyada o’tirib, Konga xat yozdim-da, Bill bilan yigirma beshinchida Parijdan yo’lga chiqishimizni, bordiyu jo’nay olmasak, telegramma yuborib ma'lum qilishimizni, u bilan Bayonnada uchrashib, u yerdan avtobusda tog’ orqali Pamplonga ketajagimizni xabar qildim. O’sha kuni kechqurun soat yettilarda Maykl va Bret bilan ko’rishish maqsadida "Selekt" kafesiga kirib o’tdim. Ikkovi ham u yerda yo’q ekan. "Dingo" kafesiga yo’l oldim. Ular shu yerda, peshtaxta yonida o’tirishgan ekan.

- Xello, azizim.- Bret menga qo’lini chўo’zdi.

- Xello, Jeyk,-dedi Maykl.-Kecha kechqurun, aftidan, rosa kayf qilibman shekilli?

- Kayf ham gapmi,-dedi Bret.-Rosa xunuk ish bo’ldi-da.

- Menga qarang,- dedi Maykl,- Ispaniyaga qachon jo’naysizlar? Agar sizlar bilan birga borsak, qarshi emasmisizlar?

- Juda soz bo’lardi-da.

- Jiddiy aytyapsizmi? Bilasizmi, men Pamplonda bo’lganman. Bretning borgisi kelyapti. Ammo sizlarga dardisar bo’lmaymiz deyman?

- Behuda gapni qo’ysangiz-chi.

- Bilasizmi, biroz kayfim bor. Aks holda to’g’ridan-to’g’ri iltimos qilmagan bo’lardim. Siz qarshi emasdirsiz-a?

- Jim o’tir, Maykl,- dedi Bret.- Senga nima deb javob berishini istarding? Keyinchalik o’zim iltimos qilaman.

- Ammo siz e'tiroz bildirmaysiz-a?

- Agar yana bir marta takrorlasangiz, xafa bo’laman. Bill bilan yigirma beshinchida ertalab yo’lga chiqamiz.

- Aytgandek, Bill qani?- so’radi Bret.

- U Shantil'iga ketgan, allakimnikiga tushlikka taklif etilibdi.

- Bill -yoqimtoy yigit.

- Ajoyib yigit,- dedi Maykl.- Alomatda, alomat!

- Sen uni eslolmaysan-u,- dedi Bret.

- Esimda. Juda yaxshi esimda. Mana bunday qilamiz, Jeyk, biz yigirma beshinchida kechqurun yetib boramiz. Bret ertalab turolmaydi.

- Gapingni qara-yu!

- Agar pul yuborishsa-chi, siz e'tiroz bildirmassiz, albatta.

- Pul yuborishadi. Buni men zimmamga olaman.

- Ayting-chi, qanaqa narsalarni olishim kerak?

- Ikkita yoki uchta kaltakli qarmoq, qarmoq ipi va pashsha.

- Men baliq ovlab o’tirmayman,- dedi Bret.

- Unday bo’lsa ikkita qarmoq olish kerak. Bill hech nima sotib olmasa ham bo’ladi.

- Mayli,- dedi Maykl.- Men qorovulimizga telegramma yuboraman.

- Ajoyib ish bo’ladi-da,-dedi Bret.- O, Ispaniya! Rosa vaqtichog’lik qilamiz-da.

- Yigirma beshinchi - qaysi kun?

- Shanba.

- Shoshilinch tayyorlanishga to’g’ri keladi.

- Endi bo’ldi,- dedi Maykl.- Men sartaroshxonaga ketdim.

- Men esam cho’milib olishim kerak,- dedi Bret.- Iltimos, mehmonxonagacha meni kuzatib qo’ying, Jeyk.

- Ajoyib mehmonxonada yashayapmiz-da,- dedi Maykl.- Baayni fohishaxona, menimcha.

- Biz yukimizni shu yerda, kafeda qoldirib, mehmonxonaga borganimizda xona necha soatga zarur ekanini surishtirishdi. Tunni shu yerda o’tkazishimizni eshitib, rosa quvonishdi.

- Uning fohishaxona ekaniga imonim komil,- dedi Maykl.- Shuniyam bilmasam bo’lgan ekan-da.

- Bo’ldi-da, borib soch-soqolingni oldirib kelsang-chi. Maykl chiqib ketdi. Bret bilan men peshtaxta yonida qoldik.

- Yana ichamizmi?

- Mayli.

- Endi yengil tortdim-a,-dedi Bret. Biz Delambr ko’chasi buylab yurdik.

- Men safardan qaytib kelganimdan beri hali sen bilan ko’rishmagandik,- dedi Bret.

- Ha, ko’rishmadik.

- Ahvollaring qalay, Jeyk?

- A'lo darajada. Bret menga qarab qo’ydi.

- Menga ayt-chi, Robert Kon ham sizlar bilan birga boradimi?

- Ha. Nimaydi?

- Sening-cha, unga og’ir botmasmikan?

- Nega endi?

- Sening-cha, San-Sebast'yanga men kim bilan bordim?

- Tabriklayman,- dedim men. Yo’limizda davom egdik.

- Nega bunaqa deyapsan?

- Bilmadim. Nima deyishimni istarding? Yo’limizda davom etib, muyulishga yetgach, burildik.

- U o’zini durustgina tutib yurdi. Faqat Robert bilan sayohat qilish zerikarli bo’larkan.

- Shunaqami?

- Bu sayohat unga foyda qilarmikin, deb o’ylagandim.

- Senga xayr-ehson ishlari bilan jiddiy shug’ullanishni maslahat berardim.

- Aljirama.

- Xo’p, aljiramayman.

- Rostanam bilmaganmiding?

- Yo’q. Menimcha, bu haqda o’ylamagan bo’lsam kerak,- dedim men.

- Sening-cha, Konga og’ir botmasmikan?

- Bu uning ishi,- dedim men.- Jo’nab ketayotganing haqida unga yozib yubor. U, axir, bormay qolishi ham mumkin-ku.

- Mulohaza qilib oldindan rad eta olish uchun Robertga xat yozib ogohlantiraman.

Shundan keyin yigirma to’rtinchi iyunning oqshomiga" cha Bretni ko’rmadim.

- Kondan xabar bormi?

- Ha. quvonib boshi osmonga yetibdi. ?- Yo rabbim!

- O’zimam hayron qoldim. Uchrashuvni sabrsizlik bilan kutyapman, deb yozibdi.

- Balki, yolg’iz boryapsan, deb o’ylayotgandir?

- Yo’q. Hammamiz birgalikda borishimizni yozuvdim. Maykl ham, boshqalar ham borishadi, degandim.

- Beqiyos yigit-da.

- Rostdanmi?

Ular pul ertasi kuni yetib kelishini mo’ljallashayotgandi. Biz Pamplonda uchrashishga va'dalashdik: ular to’g’ri San-Sebast'yanga yetib borishadi-da, o’sha yerda boshqa poezdga o’tirishadi. Hammamiz Pamplonda Montoyining mehmonxonasida uchrashadigan bo’ldik. Agar ular dushanbagacha yetib kelisholmasa, unda toqqa, Burgetga, baliq oviga o’zimiz ketaveramiz. Burgetga avtobus qatnaydi. Ular bizni topib olishlari uchun marshrutni batafsil yozib berdim.

Orsa vokzalidan Bill bnlan tonggi poezdda jo’nab ketdik. Kun ajoyib edi, unchalik issiq emas, tevarak-atrofda esa yo’lga chiqqanimizdan beri go’zal manzara. Vagon-restoranga borib nonushta qildik. Chiqib ketayotganimizda provodnikdan birinchi navbatda tushlik qilishga bilet so’radim.

- Beshinchi navbatgacha hamma o’rin band.

- Nima, nima?

Bu poezdda hamavaqt tushlikka ikki navbatdan ortiq bo’lmagan, doim istagancha bo’sh o’rin topilardi.

- Hammasi hisob-kitob qilingan,- dedi vagon-restoranning provodnigi.- Beshinchi navbat soat uch yarimda ovqatlanadi.

- Ahvol chatoq.

- Unga o’n frank beraqol.

- Mana buni oling,- dedim unga pulni uzatib.- Biz birinchi navbatda ovqatlanmoqchimiz. Provodnik pulni cho’ntakka urdi.

- Rahmat,- dedi u.- Sizlarga sandvich olib qo’yishni maslahat bergan bo’lardim. Dastlabki to’rtta navbatdagi o’rinlar yo’llar boshqarmasi buyurtmasi bilan band qilingan.

- Shu ketishda uzoqqa borarkansiz, og’ayni,- dedi unga Bill inglizchalab.- Agar sizga besh frank tutqazganimizdami, unda poezddan sakrab tushib qolishni masla-hat bergan bo’larmidingiz?

- Comment!?

- Jin ursin sizni!-dedi Bill.- Sandvich bilan bir shisha vino keltirishni buyuring. Unga ayt, Jeyk.

- Qo’shni vagonga yubortiring.- Unga qayerda o’tirganimizni tushuntirib berdim.

Bizning kupeda er-xotin o’smir o’g’li bilan o’tirishgan edi.

- Sizlar, aftidan, amerikalik bo’lsangiz kerak?- so’radi er.- Sayohat ko’ngilli o’tyaptimi?

- Juda soz!-dedi Bill.

- Yaxshi qilyapsizlar. Yoshligingizda o’ynab qoling. Mana men xotinim bilan ko’pdan beri Yevropa safariga otlanamizu, ammo har gal biroz kutishga to’g’ri kelib qoladi.

- Agar sen xohlaganingda bundan o’n yil avval jo’nashimiz mumkin edi,- dedi xotini.- Ammo sen nuqul, avval Amerikani ko’ramiz, deyaverding. Har qalay, biz ko’p joylarni tomosha qilishga ulgurdik.

- Poezdimiz amerikaliklar bilan to’la,- dedi er.- Yettita vagonni egallashgan. Hammasi Ogayo shtatining Deyton shahridan. Ziyoratchilar ekan. Avval Rimda bo’lishibdi. Endi esa Biarrits bilan Lurdga ketishyapti.

- E-ha, shunaqa deng! Ziyoratchilarmish. Bular o’zini xudojo’y ko’rsatuvchi mishiqilarning o’zginasi-ku,- dedi Bill.

- O’zlarini qaysi o’lkalardan so’raymiz?

- Men Kanzas-Sitidan, u bo’lsa Chikagodan,- dedim men.

- Ikkalangiz ham Biarritsga ketyapsizlarmi?

- Yo’q, biz Ispaniyaga baliq oviga ketyapmiz.

- O’zim ov bilan hecham shug’ullanmaganman. Lekin bizning tomonlarda ko’pchilik ovga ishqiboz. Bizning Montana shtatimizda baliq ovlaydigan ajoyib joylar bor. Men ham og’aynilarim bilan baliq tutgani borardimu, ammo hecham unga ishqiboz bo’lmaganman.

- Og’aynilaring bilan ovga borib, ja ko’p baliq tutuvding-da,- deb qo’ydi xotini.

Er bizga ko’zini qisib dedi:

- Hamma ayollarning tuprog’i bir joydan olingan. Vino to’ldirilgan idinshi yoki bir krujka pivoni sezib qoldimi, tamom, seni piyanistalar qatoriga qo’shib qo’ya-veradi.

- Erkaklarning o’zi hammavaqt shunaqa,- dedi xotini bizga murojaat qilib. U semiz tizzasini silab qo’ydi.- Unga manzur bo’lishim va uyda doim pivo turishini yoqtirganim uchun ham spirtli ichimliklar taqiqlangan qonunga qarshi ovoz berganman, endi bo’lsa erim bunaqa deyapti. Qiziq, bundaylarga nega turmushga chiqamiz-a!

- Bilasizmi, ziyoratchi otaxonlarimizning bir guruhi vagon-restoranni soat uch yarimgacha band etib qo’yibdi,-dedi Bill.

- Nima deyapsiz? Bunaqa bo’lishi mumkin emas!

- Borib bo’sh joyni topib ko’ring-chi.

- Unaqa bo’lsa, yana bir marta nonushta qilib kelamizmi, onasi?

Ayol o’rnidan turib ko’ylagini tartibga keltirdi.

- Iltimos, buyumlarimizdan ogoh bo’lib o’tiringlar. Qani, yur, X'yubert.

Uchalasi restoranga chiqib ketishdi. Birozdan keyin provodnik tushlikning birinchi navbatidagilarni ovqatga taklif qilib, vagonimizdan o’tib ketdi-yu, ziyoratchilar o’z imomlari boshchiligida yo’lakka chiqishdi. Qo’shnimiz oilasi bilan hali qaytgani

yo’q. Yo’lakda sandvich va bir shisha shabli1 ko’tarib olgan ofitsiant ko’rinuvdi, uni yonimizga chaqirdik.

- Bugun rosa terlaydigan bo’ldingiz-da,- dedim men. U bosh irqab qo’ydi.

- Hozir, o’n yarimda boshlashadi.

- Biz qachon ovqatlanamiz?

- O’zim qachon ovqatlanarkanman?

U shisha bilan ikkita stakanni stolga qo’ydi, hisob-kitob qilishib o’ziga choychaqa ham berdik.

- Tarelkalarni keyin olib ketaman,- dedi u,- yoki restoranga borganingizda olaketarsiz. Biz sandvich yeb, pivo ichib, yo’l manzarasini tomosha qilib ketdik. G’alla endi boshoqlayapti, keng maydonlarni lolaqizg’aldoq bosib ketgan. O’tloqlar yam-yashil, dam-badam chiroyli daraxtzorlar, gohida katta anhorlar, uzoqda, daraxtlar orasida joylashgan qasrlar ko’zga tashlanadi.

Tur shahrida biz perronga tushib yana bir shisha vino sotib oldik, vagonga qaytib chiqqanimizda montanalik janob xotini va o’g’li X'yubert bilan kupeda bemalol joylashib o’tirishgan ekan.

- Biarrisda cho’miladigan yaxshi joylar bormi?- so’radi X'yubert.

- Bolakay suvga yetib olguncha aqldan ozib qoladi-da,- dedi uning onasi.- Bu yoshda poezdda jimgina o’tirib ketishi qiyin.

- Ha, qulay joylar ko’p,- dedim unga.- Ammo havo ayniganda xavfli bo’ladi.

- Tushlik qildinglarmi?-so’radi Bill.

- Ha, ovqatlanib keldik. Dasturxon yoziqliq stol yonida o’tiraverdik, ziyoratchilar kirib kelishganida bizni ham ular bilan birga bo’lishsa kerak, deb o’ylashgandir-da. Ofitsiant bizga fransuzchalab bir nimalar dedi-yu, keyin uch kishini qaytarib yubordi.

- Albatta, bizni ziyoratchilar, deb o’ylashdi-da,- dedi er.- Bari bir katolik cherkovi katta kuchga ega. Afsus, siz, yoshlar, katolik emassizlar-da. Aks holda o’z vaqtida ovqatlangan bo’lardingiz.

- Men ham katolikman,- dedim men.- Mana shunisi alam qiladi-da.

Nihoyat soat to’rtdan o’n besh minut o’tganda ovqat berishdi. Billning sabr-toqati tugayozgan edi. U bir talay ziyoratchilarni boshlab kupega qaytayotgan imomning tugmasidan ushlab so’radi:

- Menga ayting-chi, otaxon, protestant mazhabiga mansub shaxslarga ham ovqat yeyish mumkinmi?

- Bilmadim. Nima, sizning biletingiz yo’qmi?

- E-ha, bu ahvolda jamoaga qo’shilib qolish hech gap emas,- dedi Bill.

Imom unga tikilib qarab qo’ydi.

Vagon-restoranda ofitsiantlar beshinchi marta ovqat ulashishyapti. Bizga xizmat qilayotgan ofisiant terga botib ketibdi. Oppoq kamzulining qo’ltig’i binafsharang tusga kiribdi.

- U aftidan, rosa vino ichsa kerak.

- Yoki binafsharang ichko’ylak kiyib olgan.

- O’zidan so’rab ko’ramiz.

- Hojati yo’q. U judayam charchabdi.

Bordoda poezd yarim soat turarkan. Biz vokzal oralab ko’chaga chiqdik. Shaharga borishga vaqt kamlik qiladi. Avtobusda Land ko’chasi bo’ylab kun botishini tomosha qilib bordik. Qarag’ay daraxtlari orasidan uzoq-uzoqlarga cho’zilib, bir uchi o’rmonzor tepalikka borib taqalgan qizg’ish tusli keng sayhonlik ko’zga tashlanib turibdi. Soat yetti yarimda kechki ovqat qilgani borib, vagon-restoranning ochiq derazasidan yo’l manzarasini tomosha qildik. Tevarak-atrof qum va qarag’ayzordan iborat, hammayoqda archagul butalari o’sib yotibdi. Dam-badam taxta tiladigan mashina, bir chetiga uycha qurilgan ko’katzorlar ko’zga tashlanadi.. qorong’i tushgan bo’lsa ham qop-qora qumlarning jazirama hovuri deraza ortidan sezilib turardi. Soat to’qqizga yaqin Bayonnaga yetib keldik. Er-xotin va X'yubert bilan qo’l olishib xayrlashdik. Ular Biarritsga eltuvchi poezdga chiqiladigan La-Negrasgacha borishadi.

- Omadingizni bersin,- dedi er.

- Buqalar jangida ehtiyot bo’linglar.

- Balki, Biarritsda uchrashib qolarmiz,- dedi X'yu-bert.

Chamadon va qarmoqlarimizni ko’tarib poezddan tushdik-da, qorong’i vokzaldan o’tib, mehmonxonalarning izvosh va avtobuslari turgan yop-yorug’ maydonga chiqdik. O’sha yerda, shofer bilan agentlar orasida Robert Kon bizni kutib turgan ekan.

Avvaliga u bizni kўrmadi. Keyin.istiqbolimizga peshvoz chiqdi.

- Xello, Jeyk! Yaxshi yetib keldingizmi?

- Mixdek,- dedim men.- Tanishing - bu, Bill Gorton.

- Salom.

- Yuringlar, izvosh yollaganman,- dedi Robert. Uning ko’zi xira ekanu buni ilgari sezmagandim. U xijolat chekib bo’lsa ham Billning notanish chehrasiga diqqat bilan tikilardi.

- Men tushgan mehmonxonaga boramiz. Ancha durust. Bemalol yashasa bo’ladi.

Izvoshga chiqib o’tirdik, izvoshchi chamadonlarni chor-poyaga joylashtirib, o’zi ham o’rnashib oldi-da, qamchinni silkitgan edi, qop-qorong’i ko’prik ostidan o’tib shahar tomon yo’lga tushdik.

- Siz bilan tanishganimdan benihoya xursandman,- dedi Robert Billga.-Jeykdan siz haqingizda juda ko’p eshitgandim, kitoblaringizni ham o’qiganman. Jeyk, men-ga qarmoq olakeldingizmi?

Izvosh mehmonxona ro’parasida to’xtadi, biz undan tushib ichkariga kirdik. Mehmonxona durustgina bo’lib, xizmatchilari sermulozamat odamlar ekan. Bill bilan men bittadan chog’roqqina xona oldik.