E. Egamberdiev

Operativ (tezkor) lizing 
- bu shunday ijara munosabatlariki, bunda dastgohlar 
(mulk) amortizatsiya muddatidan kamroq muddatga ijaraga olinadi. Arendator 
(ijarachi) mulkni o’z ixtiyoriga ma’lum muddatga yoki bir ishlab chiqarish davriga 
oladi; odatda shartnoma besh yil muddatga tuziladi. Bu muddat tugagandan so’ng 
ijarachi to’lovni to’lashni to’xtatishga va mulkni ijaraga bergan egasiga topshirishga 
haqli, yoki shartnomani yangitdan tiklash, yoki shartnomani tuzish vaqtidagi 
kelishilgan bahoda dastgohlarni sotib olishi mumkin. 
Moliyaviy lizingda
ijarachi shartnoma amal qilinadigan davr mobaynida 
ijaraga bergan tomonga (mulk egasiga) ijaraga olingan mulkning to’liq qiymatini 
(to’liq amortizatsiya summasini) to’laydi. Buning yaqqol misoli bo’lib-ko’chmas 
mulk lizingi hisoblanadi. Uning ob’ektlari bo’lib binolar, inshootlar hisoblanadi. 
Ularni ijara muddati tugagandan so’ng (20 yilgacha) ijarachiga sotib yuborilishi 
mumkin. Bitimning (sdelkaning) bunday turi katta miqdordagi kapital qo’yilmalarini 
talab etadi va odatda boshqa banklar bilan hamkorlikda amalga oshiriladi. 
Qaytarib beriladigan (vozvratniy) lizing («LIZ-BEK»)-
Bu uning o’ziga 
tegishli mulkning bir qismini bir vaqtning o’zida uni ijaraga olish to’g’risidgi 

---

138
shartnoma kontraktiga imzo chekib lizing firmasiga sotishdir. Bunday operatsiyada 
faqat ikki kishi (ikki tomon) ishtirok etadi. 
Mulkni ijaraga olgan tomon (ijarachi, arendator, yoki mulkni avvalgi egasi) va 
mulkka egalik qilish huquqini olgan lizing firmasi. 
Bunday bitim ijarachi korxonaga ishlab chiqarishni to’xtatmagan xolatda 
vositalarini sotish hisobiga pul mablag’larini qaytarib olish va bo’shatilganlarini 
yangi kapital mablag’lari uchun ishlatish imkoniyatini beradi. Bunda yangi 
investitsiyalardan olingan daromad ijara to’lovlari summasidan qancha ko’p bo’lsa, 
bunday operatsiyalarning foydaliligi ham shuncha ko’p bo’ladi. Qaytarib olish lizing 
operatsiyalarining lizing korxona balansini kamayishiga olib keladi, chunki ular mulk 
egasini o’zgarishiga sabab bo’ladi. 
Dastlabki lizing operatsiyalarini amalga oshirish qaytarib beriladigan lizingdan 
boshlangan. Bunday lizing qimmatbaho shaxsiy kompyuterlar va boshqa elektorn 
texnikalarini ijaraga berishdan boshlangan. Kommertsiya va kooperativ banklari 
uchun uzoq muddatli ijara katta tavaqqalchilik bilan bog’liqdir, chunki hali 
amaliyotda mijozni kredit olish qobaliyatini hisobga olib (ularda bunday ma’lumotlar 
yo’q) ish yuritish tartibi shakllanmagan. Shuning uchun hozirgacha qisqa muddatli 
(eng ko’pi bilan 2-3 yillik) lizing operatsiyasi ko’proq o’rin olgan. 
Xalqaro lizing
, ko’pincha bu moliyaviy lizing bo’lib, bunda bir tomonda - chet 
el xamkori (sherigi) turadi. Bunday lizingni ikki turi mavjud: