Э. Бе гм а то в, А. М а м а т о в адабий норма назарияси (А дабий н орм анинг типлари) II қисм

жараёкднр. Нутқ • чексиз, кўисоали ҳамда ицяивидуал, ўзига хос 
ижтимоий-руҳий фаолиятдир. Шу билан бирга, нутқ кўринишлари 
коикрет шароит, мақсад, ижтимоий муҳитга кўра ҳам фарқланади. Бу 
ҳолда масалан, шахслариинг конкрет нутқк сифаткда олиб қаралса, бу
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

58
тиддая фойдалануачи гиахсларшшг турмуш тарзн, касб-кори, шеваси, 
дунёқараши, айтмоқчи бўлгав фикри, мақсадя, нутқий вазият, 
сўзловчипииг руҳий, фкзиойзошк ҳолати, адабий тил х>а уиияг 
нмканиятлариии қаняалик эгаллагсни, маьлумоти ва шунгс ўхшаш 
жуда кўп омиллар билан чамбарчас боғликдир.
Келтирилган омиллар ўзбек тилида сўзловчн шахс (шахслар) 
яутқцда бу тил тизими имкокпятз
1
даи сўзловчипинг қанчалик, қайси 
даражада фойдаланнш!!, бу лисоиий воситаларшшг и!л залаблари 
пуқтан нззаридан қандай ҳолатда бўлишшш таьмннловчн муҳим 
омилдир. Ўзбек кишисишшг нутқи: коммуинкатив ҳолат, айтилувчи 
хабаршшг таркнбнга, у фойдалаиаётган тпл шаклшшнг характерига, 
қайси нутқнй услубга мансублигага кўра - адабий иутқ, дгюяектал 
нутқ; оддий еўзлашув нутқи, сўзлашув нутқи, адабий сўзлашув иутқи, 
жяргоп иутқ; юеатрал нутқ; иллтй путқ, бадяий иутқ, таитаиавор 
яутқ еки мотам иутқи, яшктубиц нутқ ет .расмий услуб иутқи ва 
бошқа хилдаги кўринишларга эга бўлади. Бу иутқ кўринишларипииг 
барчаснда ўзбск тилинкнг лисоннй Тнзими ммконняглари, ушбу нутқ 
услубн ва ц;аклннияГ' мсьёрии талабларнга мостарзда ишгс солипади.
Ккшилар 
1
шдивидуал нутқларда ҳам, копшекгив н у т д а ҳам 
тилдан ва тая ка-лгталардан ш ъ л ум кўникма, малакага кўра 
фойдалаиилади.