Э. Бе гм а то в, А. М а м а т о в адабий норма назарияси (А дабий н орм анинг типлари) II қисм

эмас, 
балки 
бирдай 
марсалар 
деб 
қараладиган 
(идентифихация) хусусиятлар тизимидир”' .
Тил нормаси ҳодисасини янада чуқурроқ ва аннқроқ англаш учун 
тнл нормасзшинг тил тнзими, тнл қурилншн ва узусга муносабатиин 
сритнш муҳимдаф. Ўзбек тилшунослип!да ушбу масалалар ҳали 
мутлақо ўрганилмаганнни қайд этиш ўринлндир.
ТИЛ ТИЗИМ И ВА НОРМА
Ҳ ози р т ўзбск адабий тилнда сўзлайднган ёки ёзадиган киши 
шароит тақозоснга кўра, яъни коммуникатив эҳтиёжга кўра бу тилда 
маяжуд сўзлар, грамматик формалар, сўз бирикмалари ва гап 
тузилишииииг маълум қнсмиданпгна фойдаланади. Конкрет бирор 
маъруза эгаси ёзсн маълум мақола ёхуд илмнй асар муаллифи, 
шунингдек бнрор бир бадиий асар ёки асарлар муаллифи, шу каби ўз 
куидалик турмушида бу тилдан фойдаланувчи ҳар қандай шахс ҳам бу 
тилнинг барча еўз бэйликларидан, грамматик вос»»таларидан, нмловнй, *
*Осиовь
1
 теории речерой деятелъности (Отв.ред. А.АЛеонтъев). М., 
1947. с.74.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

49
талаффуз имкониятларндав тўлиғича фойдаланмайдн. Ҳатто энг 
машҳур ва улкая ёзувчинипг ижодида ўзбек тилииииг бойлик ва 
имкониятлари амалда кисмангина ишга солинади. Мана шу маънода 
тилнипг заҳиравий (потеиционал) имкониятларн ҳатгоки коллектив 
нутқ доирасида ҳам ҳеч қачон тўлиғича ишга солннмайди.
Тилнинг имкониятлари унинг реаллашгап, амалда қўлланилувчи 
ҳолатидан доимо ортиқ ва кенг бўлади. Ҳар тилдаги мана шундай бой 
имкониятлар бу тилнинг умумий лисоиий воснталар тнзиминн ташкил 
этади.