Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

ҚУЗҒАЛУВЧАНЛИК
Тўқиманинг таъсиротга қўзғалиш билан ва, бинобарин, ҳаракат потенциалини вужудга келтириш билан жавоб қайтариш қобилияти кўзғалувчанлик деб аталади. Қўзғалувчанлик ўлчови учун одатда бўсаға кучи ёки таъсир этувчи ток кучланиши олинади. Таъсирот бўсағаси қанчалик паст бўлса, тўқиманинг қўзғалувчанлиги ўшанча юқори бўлади ва аксинча. Бўсағанинг ортиши қўзғалувчанлик камайганлигидан гувоҳлик беради. Якка нерв ва мускул ҳужайралари ёки толаларида, шунингдек яккаланган нерв толаларида ўтказилган тажрибаларда кўрсатиб берилганидек, таъсирот бўсағасининг миқдори асосан икки миқдорнинг нисбатига — тинчлик потенциалининг бошланғич миқдори (Е₀) ва таъсир этиш жойида шу потенциални ҳаракат потенциалининг вужудга келиши учун етарли миқдорга етказиш учун зарур критик даража (Е _к) нинг нисбатига боғлиқ (133-расм, А).Тинчлик потенциали Е₀ ўз критик миқдори Е_к га қанча яқин бўлса, потенциални ∆V даражада ўзгартиш учун таъсир этувчи ток кучи ўшанча кам бўлиши керак, бинобарин, тўқима қўзғалувчанлига ўшанча юқори бўлади ва, аксинча, тинчлик потенциали Е₀ критик миқдор Е_к дан қанча узоқ бўлса, ҳаракат потенциалини вужудга келтириш учун ўшанча кам ток кучини татбиқ этиш керак, қўзғалувчанлик ҳам шунга яраша паст бўлади.



133-расм. Нормада (А) ва электротонда (Б ва В) тинчлик потенциалининг бошланғич даражаси (Е0) деполяризациянинг критик даражаси (Ек ) ва бўсаға потенциали (∆V) ўртасидаги муносабатлар (Б. И.Ходоровдан). Б — тинчлик потенциали (Е₀) деполяризациянинг критик даражаси Е_к га яқинлашганлиги натижасида бўсаға кат-электронда пасаяди (∆V1). В — тинчлик потенциали бошланғич даражаси Е₀ нинг E_к дан узоқлашганлиги натижасида бўсаға анэлектротонда ошади. (∆V₂) Пастдаги чизиқ — таъсир этувчи ва қутбловчи токлар: катод токи — юқорига, анод токи—пастга йўналган.
Мембранадаги тинчлик потенциали Е₀ критик миқдор Е_к га етиши учун зарур минимал ўзгаришни бўсаға потенциали ёки деполяризация бусағаси деб аташади (133-расмдати ∆V га қаралсин). Бу потенциалнинг абсолют миқдорини фақат якка қўзғалувчаи тўқималар устидаги тажрибаларда аниқ ўлчаш мумкин.