Dusova hilola botir qizi tarjimada metonimiya

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
II. E.HEMINGUEYNING “ALVIDO QUROL’’ ASARIDA 
METONIMIYA TARJIMASI HUSUSIDA 
 

---

- 23 - 
23 
2.1’’Alvido Qurol’’ asarida metonimiyaning qo’llanilishi 
XIX asrning oxiri XX asrda dunyoda imperiyalar tarqalib, kolonial tobelikda 
yashab kelgan ko’p xalqlar ozodlikka chiqdi, mustaqil milliy davlatni tuzish, 
tiklash va qurishga erishdi.Demokratiya, ozodlik, tenglik, birodarlik g’oyalari yer 
yuziga keng tarqaldi.Tarjimachilik bu kabi ulug’ g’oyalarning tez tarqalishiga 
yalovbardorlik qildi.XX asr
 
tarixga ilmiy-texnikaviy rivojlanish asri, jumladan, 
tarjimachilik keng rivojlangan, qanot yozgan asr bo’ldi. XIX asrning so’nggi 
choragidan e’tiboran O’zbekistonda tarjimachilik yangi o’zanga kirdi.Matbuotning 
tarmoq otishi, o’quv dargohlarining misilsiz kengayishi, savodxonlik darajasining 
ko’tarilishi, tarjimachilikni yil sayin, kun sayin kuchaytirib bordi. 
XX asrning o’rtalarida ayniqsa oltmishinchi yillariga kelib, O’zbekiston 
dunyo adabiyotlari eng ko’p tarjima qilinadigan o’lkalardan biriga aylandi. Milliy 
zaminda ko’plab profe
ss
ional layoqatli tarjimon ijodkorlar yetishib chiqdi.Rus 
mumtoz
 
va zamonaviy adabiyoti qon-qarindosh mamlakatlar, uzoq yaqin o’lkalar 
adabiyotning eng qimmatli madaniyat ko’rsatkichi bo’lgan namunalari mahorat 
bilan o’zbek tiliga tarjima qilindi.Tarjimalar milliy tilning o’sishi, lug’at 
boyligining kengayishi, turli soha terminlarining ishlanishi, tartibga solinishi, til 
normalariga muvofiqlantirilishi, turli-turman yo’nalishdagi lug’atlarni tayyorlab 
nashr qilishga yo’l ochdi. (24; 48-49) 
XX asr boshidan e’tiboran turli sohalar bo’yicha G’arbiy Ovropa tillarida 
yaratilgan asarlarning o’zbekchaga ko’plab o’girila boshlagani va bu jarayonning 
keyingi yarim asrdan ko’proq davr moboynida yanada jadallashib ketgani yurtimiz 
ilmiy-texnikaviy salohiyatimizning kamol topishi va boshqa xalqlar bilan abadiy-
madaniy aloqalarning kengayishida muhim ahamiyat kasb etadi.Bizning 
e’tiborimizni o’ziga ko’proq tortayotgan mamlakatlar qalam ahllari, chunonchi, 
G’arbiy Ovropa mamlakatlari adabiyotining ajralmas bo’lagi hisblanmish Angliya 
adabiyoti va ingliz zabon ijodkorlar sanalmish amerika adabiyoti vakillari 
asarlarining o’zbek tiliga tarjimalari haqida gap ketadigan bo’lsa , shuni alohida 
qayd etish lozimki, bunday tarjima asalari o’zbek kitobxonlari e’tiborini darhol 
o’ziga tordi va tez orada ularning ko’pchiligi xalqimizning sevimli asarlariga 

---

- 24 - 
24 
aylanib kitob javonlaridan o’rin oldi.40- yillarda o’zbek kitobxonlari jahon 
adabiyotining bir talay yirik namoyondalari asarlarini ona tilida mutola qila 
boshladilar.Abdulla Oripov Gyotening “Faust”ini, Qodir Mirmuhammedov 
“Oddiseya”,Mirtemir qirg’iz eposi “Manasni”, Muhammad Ali hind xalqining 
“Ramayona” eposi Ibrohim G’ofurov tomonidan Ernest Hemingueyning “Alvido 
qurol” asari va boshqa bir qator asalar o’zbek tiliga tarjima qilindi. (14;14-16) 
 
Tarjima qilingan asalar ichidan ayniqsa Ernest Hemingueyning “Alvido qurol” 
asari o’zbek kitobxonlarining sevimli asariga aylangan.Asar yozuvchining 
hayotidan olingan bo’lib, unda urushda bo’lgan voqeakalar ta’svirlanadi.Asar 
o’zbek tiliga Ibrohim G’ofurov tomonidan tarjima qilingan.Yozuvchi asarda badiiy 
vositalardan mohirona qo’llagan bo’lib, bunda bizlar badiiy vositalardan 
metonimiya, metafra, sinekdoxa, epitet, perifraza, kabi ko’pgina badiiy vositalarni 
ko’ramiz. BMIning II bobi asardagi metonimiyalarni qo’llanilishi, tarjimada shakl 
va mazmunni saqlanib qolishi va tarjimadagi kamchiliklar ko’rib chiqamiz. 
Kitobning birinchi betida asarga shunday ta’rif berilgan “Ernest 
Xemingueyning Alvido qurol romani shafqatsiz va mantiqsiz urushga qarshi 
yozilgan otashin asardir.Romanning bosh qahramoni leytenat Genri sof, yorqin 
muhabbat yo’lida be’mani urushni tashlab ketadi.Bu ramon buyuk yozuvchining 
eng ehtirosli asarlaridan biridir”deb aytilgan. 
Metonimiyalarning E.Hemingueyning “Alvido qurol” (Farewell to Arms ) 
asarida qo’llanilishi va uning o’ziga xos tomonlari. 
E. Hemingueyning “Farewell to Arms” asari Ibrohim G’ofurov tomonidan 
o’zbek tiliga “Alvido Qurol” nomi bilan tarjima qiligan. Asar juda qiziqarli, tili 
ham ravon, stilistik bo’yoqlarga boy asar bo’lib, unda avvalo o’zbek tillarini aslan 
qudratining ifodasini ko’rish mumkin bo’lsa, qolaversa yozuvchining tilga shaxsiy 
munosabatlari va uning qudratini oshirishda erishgan xissalarini sezish 
mumkin.Shundan kelib chiqib bu asarni stilistik jihatdan tahlil qilishga harakat 
qildik.Mazkur bitiruv malakaviy ish muhokamasida kaminaning vazifasi asarda 
qo’llanilga metonimiyalarni topish, ularni tahlil qilish va ularni o’zbek tiliga 
qanday tajima qilinganligini aytish, badiiy asarni tarjima qilish jarayonida 

---

- 25 - 
25 
metonimiya o’zbek tilida ham o’zining tuzilishi va ma’nosini saqlab qolgan va 
qolmaganligini ko’rib chiqishimiz va tarjimada uchraydigan muoammolarni 
kitobxonlarga tushuntirishimiz, BMIning oldiga qo’yilgan asosiy vazifalarimizdan 
biridir.Yozuvchining individual uslubidan kelib chiqqan holda, asada qo’lanilgan 
metanimiyalarning son va sifat jihatidan yangi tomonlari bor yo’qligini 
o’rganishdir. Asarni o’qib bo’lib undagi metonimiyalarni topdim va ularni qoidasi 
bo’yich 5 guruhga bo’ldim, ular quyidagilar: 
1)
Metonimiya so’zlarning mavhum hamda aniq tushunchalari 
asosida
hosil 
bo’lishi mumkin. 
2) Narsa, hodisa yoki kishilarga xos xususiyatlar o’sha narsaning yoki 
kishilarning nomiga o’tkaziladi. 
3) Bo’lakning butunga yoki butunning bo’lakka munosabati.(Sinekdoxa) 
4)
Ma’lum narsa bilan uning nomi o’rtasidagi munosabat asosida 
metonimiyaning yana bir turi vujudga keladi. 
5)
Ba’zan esa muallifning ismi uning asari o’rnida qo’llaniladi. 
1.
The river ran behind us
 
and the town had been captured very 
handsomely but the maintains beyond it could not be taken and I was very glad the 
Aaustrians seemed to want to come to the town sometimes, if the war should and 
because thewy did not bombard it to destroy it but only a little in a military war.
(8;4) 
Daryo bizning ortimizda oqardi, shaharni ham osongina qo’lga kiritdik, lekin
nariroqdagi tog’larni ishg’ol qila olmadik; men shunisiga xursand edimki,
avstriyaliklar qachonlardir urush tugasa, qaytib boramiz-ku, degan o’y bo’lsa
kerak, shaxarni aytarli bombardion qilishmas yo’liga po’psa qilib qo’yardilar
xalos. (7; 9) 
Bu yerda us metonimiya, o’zbek tiliga bizni deb tarjima qilinadi. Chunki daryo 
bizni orqamizdan oqmaydi. Biz orqali yashaydigan joy nazarda tutilmoqda. Bu gap 
metonimiyaning to’rtinchi turiga kiradi, ya’ni ma’lum narsa bilan uning o’rtasidagi 
munosabatni ko’rishimiz mumkin. 
2. The battary
 
in the next garden woke me in the morning. (8; 1) 

---

- 26 - 
26 
Ertalab meni qo’shni bog’dagi batariya uyg’otib yubordi. (7; 19) 
Batareya so’zi batareya qurollaridan chiqadigan qattiq tovushni bildiradi.Uni 
batareya emas, batareyadan chiqadigan qattiq tovush uyg’otib yuborgan. Bu gapda 
narsa bilan uning o’rtasidagi munosabat ko’rsatilgan. Bu gap metonimaning 
to’rtinchi turiga mnsub. 
3. The battary fired twice. (8; 11) 
Batareya ikki marta o’q uzdi. (7; 19) 
Bu gapda batareya qurol ma’nosini bildiradi. Bu gapda metonimiyaning 
to’rtinchi turi narsa bilan uning nomi o’rtasidagi munosabat ko’rsatilmoqda. 
4. Don’t write anything that will bother the censor. (8; 18) 

Senzorga ozor beradigan gaplarni yozib o’tirmang yana. (7; 30) 
Bu yerda senzor metonimiya.Yozuvchi senzor deb jamitatni nazarda tutmoqda. 
Bu gap metonimiyaning to’rtinchi turiga misol bo’la oladi. 
5. A regiment went by in the road and I watched them pass. (8; 24) 
Yonimdagi yo’ldan polk o’tib borardi, men saflar qanday qadam
tashlayotganiga qarab turar edim. (7; 39) 
Regriment so’zi o’zbek tiliga polk deb tarjima qilanadi. Polk so’zininig ma’nosi 
ko’pchilikdan tashkil topgan asakarlarning guruhi nazarda tutiladi.Polkning oyog’i 
yo’q u yurolmaydi, polk orqali odamlar nazarda tutilmoqda.Bu gapda 
metonimuyaning to’rtinchi turi qo’llanilgan. 
6
.
There were stragglers going by long after the regriment had passed men who 
could not keep up with their platoons. (8; 24) 
Polk allaqachon o’tib bo’lganiga qaramasdan, yo’lda hamon orqada qolganlar 
o’tib borishardi - bular o’z bo’linmalari bilan barobar borishga qurblari yetmay
qolganlar edi. (7; 39) 
Bu gapda polk so’zi metonimiya bo’lib, unda odamlar nazarda tutilmoqda. Bu 
misol narsa bilan uning o’rtasidagi munosabatni ko’rsatadi.
7. I would like to eat at the Cova and then walk the Via- Manzoni in the hot
evening and cross over and turn off along the canal and go to the hotel with
Catherine Barkley. (8; 28) 

---

- 27 - 
27 
U bilan “Kova”da ovqatlanib olsang-da, keyin dim kechki havoda Via-
Mansoni bo’ylab ketsang, ko’prikdan o’tib, kanal yoqalab burilsangda Ketrin
Barkiln bilan otelga kirsang. (7; 44) 
Kova so’zi gapda metonimiya bo’lib, u Italiyadagi bir shahar. Bu yerda Kova 
so’zi orqali Kovadagi restaranni nazarda tutmoqda. Ya’ni narsa bilan uning 
o’tasidagi nomi ko’rsartilmoqda.
8
. 
The saint hung down on the outside of my uniform and I undid the throat of my
tunic, unbuttoned the shirtn collar and dropped him in under the shirt. (8; 32) 
Avliyo xarbiy frenchim ustida turib qoldi, men yoqamni ochib, kuylagimning
yoqasini bo’shatdimda