"Dushpan pirogi" Derek Munson

1 ball. Juwap qabıllanadı: Juwapta gúrrińniń aqırında Gunn apanıń sezimleri durıs súwretlenedi.
Mısalı: ol ózin úyine qaytıp kelgendey sezdi.
Oǵan endi bul úy jaǵıp qalǵan edi.
Ol ózin baxıtlı sezdi.
0 ball: juwap qabıllanbaydı;
Juwapta gúrrińniń aqırında Gunn apanıń sezimleri durıs súwretlenbeydi.
Mısalı: oǵan jaqpadı.
Ol úyin saǵınbadı.
Baxıtsız, sebebi ol haywanların saǵınıp qaldı.

11.	A
12	Gunn apa birinshi márte hám gúrrińniń aqırında balada apaǵa degen qanday sezimlerdi kóriw múmkin? Oqıǵanlarıńızdan paydalanıp balanıń sezimlerin súwretleń hám onıń sezimleri ne ushın ózgergenin túsindiriń. Maqset: Kórkem tekstler arqalı oqıw sawatxanlıǵın asırıw. Process: Durıs pikirlerdi payda etıw. 3 ball: Tereń durıs túsinikke iye bolıw: Juwapta gúrriń dawamında avtordıń sezimleri qanday ózgergenligi kórsetiledi. Sonday-aq balanıń Gunn apanı kórgendegi unamsız sezimleri gúrrińniń aqırında unamlı sezimge ózgergenligi ańlatıladı. Bunnan tısqarı, teksttegi tiyisli maǵlıwmatlarǵa tiykarlanıp ne ushın onıń sezimleri ózgergenligi haqqında túsinik beriledi. Mısalı: Dáslep, ol apanıń tuwırısındaǵı úyde jasawdı qálemedi. Ol Gunn apanı jaqsı kóriwdi baslaǵanda, haywanlarǵa jaqın bolıwdıń qanday ájayip ekenligin túsindi. 2 ball jeterli túsinikke iye bolıw: Juwapta oqıwshı balanıń Gunn apaǵa bolǵan sezimleri hám olardıń ózgeris sebeplerin durıs sebeplerin durıs tusiniwdi súwretleydi. Balanıń Gunn apanı kórgendegi unamsız sezimleri gúrrińniń aqırında unamlı sezimge ózgergenligi ańlatıladı. Biraq juwapta ne onıń sezimlerin ózgertkenligi yáki júz bergen ózgerislerdi keltirmeydi. Mısalı: Ol balalar kóship kelmegenine qapa boldı. Biraq, aqır-áqibet oǵan apa jaǵıp qaldı. Dáslep onıń oylaǵanı ámelge aspadı, sebebi ol balalar kóship keledi dep oylaǵan edi. Keyin ol qapa boldı, sebebi bul kempir edi. Aqırında, ol quwandı. Kempir kóship kelgeninde balanıń oylaǵanı ámelge aspadı, lekin ol kempirdi bilgennen keyin apa oǵan jaǵıp qaldı. 1 ball. Derlik túsinikke iye bolıw: Avtor gúrrińniń basında Gunn apaǵa bolǵan unamsız sezimleri yáki gúrrińniń aqırındaǵı unamlı sezimlerdi túsindiredi. Mısalı: Ol kóship kelgende úmitsizlikke tústi. Aqırında oǵan jaqtı. Ol hámme nárseni qıla alıwın kórdi. 0 ball. Juwap qabıl etilmeydi: Balada Gunn apaǵa gúrrińniń basında yáki aqırında qanday sezimler bolǵanı, ne ushın olar ózgergeni haqqında hesh qanday túsinikler keltirilmeydi. Dáslep bala Gunn apanı qolaysız dep oyladı. Kishkene bala oǵan jaman múnásibette bolmadı.
13	B

“Ush búrkit, ushaǵoy!” (Afrika xalıq ertegi)
Kúnlerdiń birinde shopan joytılǵan buzawın tabıw ushın jolǵa atlandı. Sebebi bir kún aldın kúshli dawıl turıp, pada buzawsız qaytqan edi.
Ol jaylawǵa barıp buzawdı dáryanıń boyınan, qamıslıqlar ishinen, tawlardıń arasınan izlep, úlken tik jarlıqtıń janbawırına shıǵıptı. Ol buzawdı: “Bálkim dawıldan qashıp qutılıw ushın taslardıń arasına jasırınǵan shıǵar”,-dep taslardıń arasın qaraptı. Sonda ol bir ájep táwir nársege kózi túsip toqtap qalıptı. Endi máyekti jarıp shıqqan bir yáki eki kúnlik búrkit balasın keshegi kúshli dawıl uyasınan ılaqtırıp jibergen edi.
Shopan abaylılıq penen eki qollap palapandı kóterip alıptı. Ol búrkit balasın úyine alıp barıp, oǵan ǵamxorlıq qılıwǵa qarar qılıptı.
Shopan úyine jaqınlasıp qalǵanda, balaları onıń aldına júgirip shıqtı.
“Buzaw ózi qaytıp keldi!”-dep baqırıstı olar.
Shopan bul xabardan quwandı. Ol búrkit balasın shańaraǵına kórsetip, keyin onı tawıqxanadaǵı tawıqlar hám shójeler arasına jaylastırdı.
“Búrkit – quslar húkimdarı,-dedi ol,-biz bolsa oǵan tawıq bolıwdı úyretemiz.” Solay etip, búrkit tawıqlar arasında jasap olardıń jasaw tárizine maslastı. Ol úlkeygen sayın sırtqı kórinisinen basqa tawıqlardan pútkilley parıq qıla basladı.
Bir kúni shopannıń dostı miymanǵa kelip, shójelerdıń arasındaǵı qustı kórip qaldı.
“Háy, bul tawıq emes búrkit ǵoy!”-dedi ol.
Shopan oǵan kúlip qarap: “Yaq, bul tawıq. Qara ol tawıq kibi júredi, tawıq kibi awqatlanadı, tawıq kibi oylaydı. Álbette, bul tawıq”,-dedi.
Lekin dostı buǵan isenbedi: “Men saǵan onıń búrkit ekenligin dálilleymen”,-dedi ol.
Shopannıń balaları dostına qustı uslawǵa járdem berdi. Dostı qustıń awır bolıwına qaramay joqarıǵa kóterip: “Sen tawıq emes, búrkitseń. Sen jerge emes,

aspanǵa tiyisliseń! Ush búrkit, ushaǵoy!”-depti.

Sonda qus qanatların keń jayıp átirapqa qaradı, dánlep júrgen tawıqlardı kórip, olardıń qatarına qosılıw ushın tómenge sekirip tústi.
“Men saǵan onı tawıq dep aytqan edim ǵoy”,-dep shopan qattı kúlip jiberdi.

Erteńine ele tań atpay turıp diyxannıń iytleri úre basladı. Sırttan qanday da bir dawıs esitildi. Shopan esikti ashıp qarasa jáne sol dostı kelgen eken.
Maǵan jáne bir imkán ber,-jalındı ol.
Házir saat neshe ekenin bileseń be? Ele tań da atpadı.
Meniń menen júr, qustı da óziń menen al.
Shopan qáler-qálemes tawıqlar arasında qattıǵa uyıqlap jatqan qustı aldı. Ekewlesip jolǵa tústi, hap zamatta qaranǵılıqqa súńgip ketti.
Qayerge baratırmız,-dedi shopan.
Tawǵa, qustı tawǵan jerińe.
Nege bunday biymáhálde?
Biziń búrkitimiz ózine tiyisli bolǵan aspanda turıp, tawlar artınan quyashtıń shıǵıwın gúzetiwi kerek. Olar jaylawǵa jetip, dáryanı kesip ótti.
“Tezirek,- dedi dostı,-kún shıǵamanǵa shekem úlgeriwimiz kerek”.
Olar tawǵa shıqqanda, quyash nurları endi shıǵıp atırgan edi. Bul nurdan aspandaǵı qat-qat bultlar dáslep qızǵısh, keyinirek altınday reńge dóne basladı. Olar gá tawlar arasındaǵı qáwipli tar jollardı kesip óter, gá shuqırlıqqa, gá jáne joqarıǵa shıǵatuǵın edi.
Aqırında, dostı: “jetip keldik”,-dedi. Ol jarlıqtan tómenge túsip qarap, ózinen mıńlap kilometr alıstaǵı aqırı joq jerdi kórdi. Olar shoqqıga júdá jaqın kelip qalǵan edi.
Dostı tik jarlıqtıń kún shıǵar tárepine qustı qoyıp, ol menen sóylese basladı. Bunı kórgen shopan qattı kúlip jiberdi. Biraq dostı sóylewdi dawam etti. Oǵan quyash, quyashtıń qalayınsha jerge ómir baǵıshlawı, aspanda qalayınsha húkimdarlıq etiwi, hár bir jańa kúndi jarıtıp turıwı haqqında aytıp: “Quyashqa názer sal, búrkit! Ol kóterilse, ol menen sen de birge kóteril. Sen jerge emes aspanǵa tiyisliseń!”,-dedi. Sol waqıtta quyashtıń dáslepki nurları taw ústine nur shashıp, dúnya nurǵa bólene basladı.
Quyash kóterildi. Úlken qus qanatların keń jayıp, quyashtı qarsı aldı. Qustıń qanatları quyash ıssılıǵın sezdi. Bunı kórip shopan úndemesten qaldı. Dostı bolsa búrkitke: “Sen jerge emes, aspanǵa tiyisliseń! Ush, búrkit, ushaǵoy!”-dep, shopannıń qasına bardı. Átirapqa tınıshlıq shókti.
Kútilmegende búrkit basın kóterip, qanatların keń jaydı, tik jarlıqtı uslap turǵan pánjeleri bolsa aldıǵa qaray umtıldı.
Keyin bolsa hesh bir artıqsha háreketsiz, hawa aǵımın hár qanday insan yáki qustan kúshlirek sezgen halda, kóterilip kiyatırǵan quyashtıń jaqtılıǵında kózge kórinbey qalamanǵa shekem joqarıraq hám jáne joqarıraq kóterilip, hesh qashan tawıqlar arasına qaytpaw ushın párwaz etti.
Tekstke baylanıslı sorawlar: “Ush, búrkit, ush!”
Gúrrińniń basında shopan neni izlew ushın jolǵa atlanǵan edi?
Buzawdı;
Padanı;
Taslı tik jarlıqtı;
Búrkit balasın;
Shopan búrkit balasın qay jerden tawıp aldı?
Qus uyasınan;
Daryanıń boyınan;
Tas arasınan;
Qamıslar arasınan;
3. Shopannıń búrkit balasına abaylılıq penen qatnas jasaǵanın qaysı jaǵdayda kóriw múmkin?
Ol búrkit balasın eki qolı menen kóterip aldı;
Ol búrkit balasın uyine alıp keldi;
Búrkit balasın uyasına qaytarıp qoydı;
Ol dárya boyınan búrkit balasın izledi;
4. Shopan búrkit balasın úyine alıp kelip ne qıldı?
Onı ushıwǵa úyretti;
Onı azat qıldı;
Onı tawıqlar menen birge baǵıp, tawıqtay bolıwdı úyretti;
Oǵan jańa úya qurıp berdi;
5. Dostı birinshi márte miymanǵa kelgende, búrkit balası ózin tawıqlarday tuttı. Bul jaǵdaydı kórsetetuǵın eki mısal keltiriń.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
6. Dıyqannıń dostı búrkitti birinshi márte kórgende onı ushırıwǵa qanday háreket qıldı?
Ol búrkitti joqarıǵa kóterdi;
Búrkitti jerge qoydı;
Búrkitti aspanǵa ılaqtırdı;
Búrkitti tawǵa alıp bardı;
7. Shopannıń dostı búrkitke: “Sen jerge emes, aspanǵa tiyisliseń!”-degende neni názerde tutqanın túsindiriń.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
8. Dostı birinshi márte miymanǵa kelgende, shopan ne sebep kúlip jiberdi?
Búrkit ushıw ushın júdá awırlıq qılǵanına;
Búrkitti uslaw qıyın bolǵanlıǵı ushın;
Búrkit shójelerden parıq qılǵanı ushın;
Onı haq ekenligin búrkit dálillegeni ushın;
9. Ne ushın dostı búrkitti ushıwǵa májburlep, bálent tawǵa alıp bardı? Eki sebep keltiriń.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
10. Aspannıń qanshellı sulıw ekenligi haqqında aytılǵan sózlerdi tabıń hám kóshirip jazıń.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
11. Ne ushın kóterilip atırǵan quyash ertekte áhmiyetli belgi sıpatında ańlatılǵan?
Quyash-búrkittiń ushıw instiktin oyatıwshı;
Quyash-aspan húkimdari;
Quyash-qustıń qanatın ısıtıwshı;
Taw shoqqıların jaratıwshı;
12. Shopannıń dostı qılǵan isinen onıń qanday insan ekenin bildińiz? Dostınıń bir páziyletin jazıń. Bul páziyletti dálillewshi islengen islerinen birin keltiriń.
____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Juwaplar: